Ukazała się

Encyklopedia filozofii przyrody

Wprowadzenie

Filozofia przyrody uważana jest współcześnie za kontrowersyjny dział filo­zofii, ale równocześnie zauważana jest potrzeba refleksji filozoficznej, która nie będzie się wyczerpywać w logiczno-metodologicznych analizach historycznych i współczesnych teorii naukowych. Dynamiczny rozwój nauk przyrodniczych stwarza także dobrą koniunkturę na wiedzę, która będzie integrować całość poznania przyrody i wpisywać go w kontekst humanistyczny. Współczesna filozofia przyrody, zachowując swoje najbardziej wartościowe wyniki osiąg­nięte w czasie dominacji filozoficznego poznania przyrody, powinna stawiać także nowe problemy, które rodzi współczesne, wysoce zmatematyzowane i technologicznie uwarunkowane poznanie przyrody. Doniosłą kwestią jest także problem genezy nauki i kryteriów naukowości. Problemy te pojawiają się w sposób naturalny na gruncie filozofii przyrody, która w jednym ze swoich projektów jest właśnie nauką na początku (Naturphilosophie als Wissenschaft am Anfang).

Z filozofią przyrody można się zapoznawać na różne sposoby. Jednym z nich jest ujęcie encyklopedyczne, ale rozumiane trochę inaczej niż w większości tego typu wydawnictw. Encyklopedia filozofii przyrody została zaprojektowana w ten sposób, aby zintegrować problematykę filozofii przyrody wokół głów­nych idei tworzących osnowę najważniejszych historycznych i współczesnych doktryn z zakresu filozofii przyrody. W wyniku takich rozstrzygnięć liczba haseł została bardzo ograniczona. Niestety, nie wszystkie zaproponowane hasła zostały napisane. Największą szkodą dla encyklopedii jest brak takich haseł, jak informacja, energia i rozum, ale pozostaje nadzieja, że w przyszłych wydaniach encyklopedii znajdą się teksty przedstawiające tę problematykę.

Każde z haseł jest rodzajem artykułu naukowego, wprowadzającego w węzło­wą problematykę filozofii przyrody. Hasła są ujednolicone tylko pod kilkoma względami. Dziedziczą odmienność perspektyw poznawczych prezentowanych przez Autorów, ale także ich bardziej przedmiotowy czy metaprzedmiotowy styl uprawiania filozofii przyrody. Encyklopedia filozofii przyrody jest głównie dziełem autorów skupionych w Sekcji Filozofii Przyrody Polskiego Towarzy­stwa Filozoficznego, aczkolwiek część haseł napisali autorzy spoza tego grona. Postępy prac nad encyklopedią, ale także sama idea takiego wydawnictwa była dyskutowana na corocznych Warsztatach Filozofii Przyrody.

Wśród haseł w Encyklopedii filozofii przyrody znalazły się głównie te, które z jednej strony są bardzo dobrze zakorzenione w europejskiej tradycji filo­zoficznej, z drugiej zaś w języku polskim. Część tych haseł ma jednocześnie swoje miejsce w naukach przyrodniczych, głównie w fizyce, ale źródłowo pochodzą z filozofii przyrody. Zaprezentowane hasła to sui generis atraktory, wokół których zogniskowana jest problematyka filozofii przyrody. Taki projekt encyklopedii pozwolił uniknąć powtórzeń, które pojawiają się w związku z tym, że takie same hasła znajdują się w różnego typu encyklopediach.

Dlatego też w tej encyklopedii nie ma biogramów, które można znaleźć nie tylko w Po­wszechnej encyklopedii filozofii, ale także w Encyklopedii filozofii polskiej. Takie hasła jak atom czy przestrzeń, które mają swoje odpowiedniki w Powszechnej encyklopedii filozofii, w projekcie Encyklopedii filozofii przyrody zostały ina­czej sprofilowane. Przy opracowaniu haseł do Encyklopedii filozofii przyrody w pierwszej kolejności brane były pod uwagę odniesienia przedmiotowe do wielkich sporów toczonych w ramach filozofii przyrody: o naturę pratworzy­wa, o istotę czasu i przestrzeni, o początek (i koniec) Wszechświata, o relacje materii do ducha, o genezę życia.

Zadaniem tak zaprojektowanej encyklopedii jest nie tylko szeroko rozu­miana edukacja, ale także wzmocnienie pozycji filozofii przyrody zarówno we współczesnej filozofii, jak i we współczesnej kulturze, zwłaszcza zaś ukazanie jej odrębności od filozofii nauki oraz nauk przyrodniczych. Równocześnie można będzie pokazać interakcje filozofii przyrody z teologią i naukami przy­rodniczymi oraz jej przydatność do tworzenia światopoglądu. Encyklopedia filozofii przyrody może zatem służyć jako sui generis podręcznik do filozofii przyrody, wykorzystywany w praktyce edukacyjnej na różnych poziomach edukacji, ale także jako wprowadzenie w dziedzinę poznania, która odbiega od standardowych obszarów badawczych.

Zenon E. Roskal

Hasła

• ATOM Andrzej Łukasik
• CEL (CELOWOŚĆ, TELEOLOGIA) Piotr Lenertowicz SJ
• CZAS Tadeusz Pabjan
• DETERMINIZM Anna Lemańska
• DUCH Bolesław Andrzejewski
• DUSZA Piotr Lenartowicz SJ
• ENERGETYZM Danuta Sobczyńska
• ETER Wojciech Sady
• EWOLUCJA Józef Zon
• FILOZOFIA PRZYRODY Zygmunt Hajduk
• KOSMOS Honorata Korpikiewicz
• MATERIA Grzegorz Bugajak
• MODEL KOSMOLOGICZNY Marek Szydłowski, Paweł Tambor
• PRÓŻNIA Andrzej Łukasik
• PRZESTRZEŃ Łukasz Lamża
• PRZYCZYNA Józef Herbut
• PRZYRODA, NATURA Zygmunt Hajduk
• RUCH Ks. Paweł Niewinowski
• ZASADA Jacek Wojtysiak
• ZJAWISKO Zbigniew Pańpuch
• ZŁOŻONOŚĆ (COMPLEXITY) Marek Szydłowski, Paweł Tambor
• ŻYCIE Marian Wnuk, Adam Świeżyński
• ŻYWIOŁY Zenon E. Roskal

Chcę kupić!