Filozofia kontra świat

Moralny wymiar sensacji

• Wydanie: 1, 2020
• Redakcja naukowa: David Edmonds
• Tłumacz: Joanna Bednarek
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
• ISBN: 9788301211721
• EAN: 9788301211721
• Liczba stron: 286

[tabs]
[tab title=”Przedmowa redaktora”]

Przedmowa redaktora

Istotą filozofii jest, jak powiedział Karol Marks, nie tylko interpretowanie świata, ale zmienianie go. Zobowiązanie to wydaje się szczególnie istotne dla tej podkategorii filozofii, jaką jest etyka stosowana. Nie ma sensu filozofować na temat spornych kwestii etycznych – czy chodzi o wolność słowa, o dostęp do broni, eutanazję czy doping w sporcie – jeśli nie będzie to miało żadnego wpływu na debaty ich dotyczące. Choć we wszystkich dziedzinach etyki stosowanej prowadzi się fascynującą pracę akademicką, niewiele z wyników tych badań dociera do szerszej grupy odbiorców. Media są pełne komentatorów wypowiadających się na tematy, w których specjalizują się filozofowie; ich samych jednak rzadko prosi się o komentarz.

Wina w dużej mierze leży po stronie filozofów, którzy często posługują się trudnym, specjalistycznym językiem, niezrozumiałym dla ludzi spoza uczelni. Mam nadzieję, że nie sposób zarzucić tego autorom i autorkom tekstów zawartych w tej książce.

Wszyscy z nich są związani z Uniwersytetem Oksfordzkim, którego osiągnięcia w dziedzinie etyki stosowanej cieszą się wyjątkowo dobrą opinią. Większość związanych z tym zasług należy przypisać Centrum Etyki Praktycznej Uehiro. W 2007 roku Centrum założyło bloga, na którym filozofowie zaczęli umieszczać własne analizy przypadków znanych z mediów. Blog Etyka w praktyce składa się obecnie z niemal dwóch tysięcy postów, które miały razem miliony odsłon. Blog ten stał się dla Centrum Uehiro główną działalnością informacyjną, prezentującą wyniki jego pracy społeczeństwu. Okazał się również płodnym eksperymentalnym ujściem dla idei. Blog stanowi przeciwieństwo recenzowanego czasopisma naukowego; blog Etyka w praktyce zaoferował filozofom możliwość testowania nowych, często kontrintuicyjnych argumentów, i to w stylu swobodniejszym, niż byłby dopuszczalny w publikacji naukowej. Wiele postów zamieszczonych w tej książce zyskało drugie życie po tym, jak upowszechniły je media.

Książka ta stanowi wybór najlepszych i najbardziej skłaniających do myślenia postów. Niektóre przedrukowano z zaledwie niewielkimi zmianami w stosunku do oryginału; inne zostały znacznie zmienione.

Książka omawia wiele zagadnień z zakresu filozofii moralności, ale rzecz jasna jest z konieczności wybiórcza. Badania prowadzone w Centrum Uehiro skupiają się nie tylko na odwiecznych problemach etycznych, ale i na tych, które pojawiły się niedawno. Nic więc dziwnego, że jednym z jej ważniejszych wątków jest to, jak mamy sobie radzić z nowymi dylematami współczesnego świata: zawstydzaniem w internecie, rodzinami z trzema biologicznymi rodzicami, środkami dopingującymi. Problemy te często są szczególnie trudne, ponieważ postęp naukowy i technologiczny wydaje się wyprzedzać intuicje, którymi posługujemy się, by je rozwiązywać. Sprawia to jednak, że ich rozwiązanie jest palącą koniecznością.

Niemal wszystkie posty zainspirowało jakieś wydarzenie medialne. Pisząc o etyce, filozofowie odwołują się zwykle nie do rzeczywistych przypadków, ale i do eksperymentów myślowych, przybierających często niezwykle wystylizowaną formę: wagonik kolejki, który wyrwał się spod kontroli, zabije pięć osób, jeśli nie przestawisz zwrotnicy, by pojechał po torze, do którego przywiązana jest jedna osoba. Owym eksperymentom myślowym zarzuca się najczęściej, że są absurdalnie nierealistyczne. Naszych intuicji dotyczących eksperymentów myślowych nie sposób, jak twierdzą krytycy, zastosować w żaden sensowny sposób do rzeczywistego świata.

Przypadki omawiane w tej książce nie są tylko podobne do tych z prawdziwego życia, one są częścią prawdziwego życia. Stwarza to osobny problem. Za przedstawionymi dalej filozoficznymi rozważaniami kryją się prawdziwe historie o prawdziwych ludziach, którzy zasługują na coś więcej niż chłodną, intelektualną analizę swoich historii, przypominającą autopsję przeprowadzoną przez patologa. Moim zdaniem wszyscy autorzy tekstów traktują obiekty swoich analiz ze stosownym szacunkiem. Etyka praktyczna, jeśli ma pełnić użyteczną funkcję, musi w ostatecznym rozrachunku dotyczyć rzeczywistych ludzi, mających rzeczywiste uczucia i stawiających czoła rzeczywistym problemom i dylematom.

Blog Etyka w praktyce nadal istnieje i się rozwija. Można go znaleźć pod tym adresem: http://blog.practicalethics.ox.ac.uk.

[/tab]
[tab title=”Spis treści”]

Spis treści

Przedmowa redaktora 11

Podziękowania 13

ZBRODNIA I KARA 15

1. Czas przemyśleć na nowo kodeks karny? 13
2. Ulepszona kara: czy technologia może przedłużyć wyrok dożywocia? 21
3. Stopnie seksualnej krzywdy 25

TERRORYZM, BROŃ I WOJNA 31

4. Zakwestionowanie prawa do posiadania broni 33
5. Niebezpieczny (i nieistotny) eksperyment myślowy McMahana 38
6. Podróże, przyjaciele i zabijanie 43
7. Odważny zamachowiec samobójca? 47
8. Broń chemiczna: w obronie podwójnych standardów 50
9. Zrabowane dzieła sztuki: portret sprawiedliwości 54

ZDROWIE I MEDYCYNA 57

10. Homeopatia: nierozcieńczona propozycja 59
11. Pięć minut za późno 62
12. Brać leki, by pomagać innym 65
13. Mój syn ma dysleksję – a ja się z tego cieszę 68
14. Moment śmierci 71
15. Czy korzystanie z wyników nazistowskich eksperymentów medycznych jest etyczne? 75
16. Zachęty finansowe, przymus i psychoza 79
17. Pan Nicklinson i prawo do śmierci 82

LEKI I ORGANY 85

18. Pochwała z-organizowanego sportu 87
19. Czy jesteśmy właścicielami swoich ciał? 90
20. Leki psychiatryczne i normy religijne 93

RELIGIA I DOBROCZYNNOŚĆ 97

21. Tożsamość katolicka i silny sprzeciw – na ile są ze sobą zgodne? 99
22. Bankowość jako etyczny wybór kariery 104
23. Odbudowa arki Noego i picie starego burgunda 107
24. Czy konserwatywni chrześcijanie powinni mieć prawo do zakładania rodzin zastępczych? 110

PŁEĆ, RÓWNOŚĆ SEKSUALNA I SEKSUALNOŚĆ 115

25. Czy można być homoseksualnym z wyboru? 117
26. Prostytucja i niepełnosprawność 122
27. Sztuczne macice i wizyta w Ptakolandii 127
28. Czy niechciana ciąża to choroba? 130
29. Czy pół aborcji jest gorsze niż cała aborcja? 134
30. Bez nacięcia? 138
31. Pedofilia i skłonności 142
32. Gapienie się na ludzi 146
33. Filozofki i molestowanie seksualne 149
34. Nieszczęśliwy stan rzeczy 151

SPORT 155

35. Nienawiść w sporcie 157
36. Doping: kiedy wreszcie zrozumiemy? 163
37. Tenis i płeć 168

MÓZG 171

38. Mój mózg mnie zmusił – i co z tego? 173
39. Winny jest mózg mojej klientki 176
40. Mapowanie mózgu i znajdowanie drogi 180

JĘZYK, SŁOWA I WOLNOŚĆ 183

41. Jak przeciwstawiać się islamskiemu ekstremizmowi? 185
42. Unieszkodliwić język 189
43. Zatrzymać orientalizm? 194
44. Naga prawda 198
45. Pornografia, kondomy i wolność 201
46. Czy mężczyznom należy pozwolić na dyskutowanie o aborcji? 206

ZŁO, OBRZYDZENIE, WSTYD, NIEUPRZEJMOŚĆ I RADOŚĆ 209

47. Refleksja na temat konfrontacji ze złem 211
48. Wstyd wobec internetu 215
49. W obronie samotnego picia 218
50. Pani Thatcher nie żyje – otwórzmy szampana 222
51. Gorące kalmary i erotyzm międzygatunkowy 224
52. Nie ma jak lody mamy 227
53. Cold calling i nieuprzejmość 232

ZWIERZĘTA 237

54. Traktowani jak zwierzęta 239
55. Ile jest warte zwierzę domowe? 242
56. Najlepszy pomysł z całego roku 246

PRZYSZŁOŚĆ I LUDZIE W PRZYSZŁOŚCI 249

57. Oświecony nadzór? 251
58. Dlaczego blokowanie reklam jest w porządku 255
59. Czy przekazałbyś moc decydowania maszynie? 259
60. Czy powinniśmy wymazywać wspomnienia? 265
61. Zwiększanie liczby szczęśliwych ludzi 269
62. Mężczyzna w ciąży i inne pojęciowe niespodzianki 273

Noty o autorach 278

[/tab]
[tab title=”Czas przemyśleć na nowo kodeks karny? – Anders Herlitz”]

Czas przemyśleć na nowo kodeks karny?

Anders Herlitz

Niedawno pojawiła się pewna liczba stron internetowych mających na celu ujawnianie skazanych przestępców. Niektóre mają ponoć na celu „zawstydzenie” pewnych ludzi, inne – udostępnianie informacji, które zwiększą poziom publicznego bezpieczeństwa. Jedne są legalne i działają w granicach prawa, inne je łamią.

Ujawnianie wiadomości o byłych więźniach wkroczyło na nowy poziom wraz z pojawieniem się w Szwecji strony Lexbase. Oferuje ona użytkownikom możliwość przeszukiwania obszernej bazy danych na temat wyroków sądów dotyczących jednostek, firm czy numerów identyfikacyjnych pozwanych, a także możliwość zobaczenia na mapie, gdzie mieszkają byli skazańcy, które to miejsca oznaczone są czerwonymi kropkami. Baza danych zawiera informacje o wszystkich wyrokach wydanych w Szwecji w ciągu ostatnich pięciu lat. Za niewielką opłatą (około 5 funtów/8 dolarów/30 złotych) użytkownicy zyskują szczegółowe informacje o interesujących ich sprawach sądowych.

Strona internetowa natychmiast stała się przebojem. W ciągu pierwszych dwóch dni weszło na nią trzy miliony osób (populacja Szwecji wynosi niewiele ponad dziesięć milionów). Trzeciego dnia została zhakowana, a jej zawartość stała się dostępna za darmo na innych witrynach. Czwartego dnia została zamknięta przez operatora w reakcji na krytykę w mediach, ze strony rządu i opinii publicznej, zwracającą uwagę na zagrożenie dla bezpieczeństwa; kompletna baza danych została udostępniona na stronie wymiany plików The Pirate Bay.

Lexbase jest przypadkiem skrajnym, ale nie jedynym. W Wielkiej Brytanii istnieje strona zawierająca listę osób molestujących dzieci; również ona pozwala sprawdzić, gdzie mieszkają byli skazani (w tym przypadku przestępcy seksualni). Amerykańska witryna CriminalCheck.com pozwala na znalezienie przestępców seksualnych skazanych w tym kraju. Inne strony skupiają się na konkretnych grupach społecznych. Niektóre organizacje rasistowskie dostarczają informacji na temat przestępców o konkretnym pochodzeniu etnicznym.

Wydaje się mało prawdopodobne, by ustawodawcy zdołali, nawet gdyby chcieli, zapobiec rozpowszechnianiu się tych informacji. Dla byłych skazanych oznacza ono jednak realne konsekwencje – od raczej nieprzyjemnych po katastrofalne. Jeśli twoi sąsiedzi dowiedzą się, że w młodości skazano cię za okradanie sklepów, może to być co najwyżej trochę krępujące. Ale jeśli skazano cię za molestowanie dzieci? Kto chciałby wynająć mieszkanie komuś, kto molestował dzieci? Kto chciałby kogoś takiego zatrudnić? Kto chciałby się z nim przyjaźnić? Wspomniane strony sprawiają, że skazani, którzy odbyli już swój wyrok, otrzymują dodatkową, pozaprawną karę.

Zjawisko to jest nowe. Internet nadał powszechny zasięg fenomenowi, który wcześniej wymagał działania tradycyjnych mediów i był ograniczony do rzadkich przypadków, zwykle z udziałem sławnych osób. Stare media zamieszczały relacje o szczególnie sensacyjnych przypadkach – skazaniu Romana Polańskiego za gwałt albo złożeniu przez George’a Michaela propozycji policjantowi – ale 99% spraw pozostawało anonimowych. W efekcie mamy dziś do czynienia z możliwością normalizacji dwóch równoległych i wzajemnie się wykluczających standardów karania. Pierwszy z nich, obowiązujący obecnie kodeks karny, jest zakorzeniony w nowoczesności i przejściu od kar cielesnych do uwięzienia. Drugi opiera się na instynkcie stadnym i uczuciach obrzydzenia oraz chęci zemsty, każącym izolować i upokarzać przestępców.

Zmusza to do zadania pewnego ważnego pytania. Czy system prawny powinien uwzględniać konsekwencje w postaci pozaprawnych kar przy określaniu wysokości i charakteru wyroku?

[/tab]
[/tabs]