Filozofię i naukę zawsze napędzało podejrzenie, że nasza wiedza o świecie jest niekompletna. Owa nieufność wobec przekonania o pełnym wyjaśnieniu natury bytu wypływa nie tylko z uświadomienia sobie faktu, że jako istoty ludzkie jesteśmy podatni na błędy poznawcze. Istotną rolę odgrywa tutaj również przeświadczenie, że świat, w którym żyjemy, jest czymś tak wysoce skomplikowanym, że być może nigdy nie będziemy w stanie „zamknąć” go w precyzyjnie zdefiniowanych terminach jakiejkolwiek, nawet najbardziej wyszukanej teorii. To wszystko nie zmienia jednak faktu, że wciąż próbujemy odkryć to, co wydaje się znajdować poza naszym zasięgiem. Gdy dochodzi do takiego odkrycia, najczęściej towarzyszy mu swego rodzaju euforia i naukowy optymizm. Jest on zrozumiały, jeśli udało nam się w końcu ujawnić głęboko ukryty aspekt naszego świata. Często dopiero później zaczynamy sobie zdawać sprawę z tego, że nie jesteśmy w stanie w pełni zrozumieć, co właściwie udało nam się odsłonić. Wydaje się, że z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy zmagamy się z mechaniką kwantową.

„Rzeczywistość kwantowa” to 43. numer „Filozofuj!”, czasopisma popularnonaukowego o filozofii.

Odpowiedzi na pytania, skąd mamy tyle interpretacji fizyki kwantowej i na jakiej podstawie fizycy wybierają tę jedną, ich zdaniem najlepszą, staraliśmy się zaproponować w tekście wprowadzającym autorstwa T. Bigaja oraz w artykule P. Horodeckiego, a dodatkowo pomocna w uporządkowaniu tej materii, miejmy nadzieję, okaże się infografika, którą zamieściliśmy w środku numeru.

Pytań związanych z mechaniką kwantową jest jednak oczywiście więcej. Fizycy starają się pacyfikować naiwne wątpliwości i niespójne interpretacje laików, którzy byliby skłonni odnieść realia kwantowego świata do całego wachlarza zjawisk nadprzyrodzonych. Nie odnosząc się do tego rodzaju ekscentrycznych narracji, należy z całą mocą stwierdzić, że odkrycia w ramach tej subdziedziny wiedzy sugerują mnóstwo niezwykle ważnych pytań, na które filozofia oczekuje wyczerpujących odpowiedzi. Czy kwantowy świat rządzi się zupełnie innymi prawami niż ten, w którym znajdujemy się my, stoły, psy i saksofony sopranowe? (O logice kwantowej pisze redaktor prowadząca E. Drozdowska w tekście Czy mechanika kwantowa wymaga zmiany logiki?, o indeterminizmie w fizyce kwantowej – A. Łukasik, a o problemie lokalności teorii – D. Luty i W. Grygiel). Czy istnieje jakieś powiązanie naszego codziennego doświadczenia ze zdarzeniami w świecie kwantowym? (O tym, czy funkcja falowa odpowiada czemuś istniejącemu w realnym świecie, przeczytacie w artykule J. Luc Czy funkcja falowa reprezentuje coś w świecie?). W końcu jaką rolę mechanika kwantowa pełni w ramach samej fizyki? Czy jest pewnego rodzaju anomalią w jej obrębie, kluczem, który może otworzyć wszystkie do tej pory zamknięte dla tej dyscypliny drzwi, a może jeszcze czymś zupełnie innym?

Nawet jeśli nigdy nie poznamy pewnych odpowiedzi na te pytania, to samo ich postawienie wydaje się pokazywać, że mechanika kwantowa domaga się filozoficznego komentarza. Oczywiście filozoficzna reakcja na odkrycia z zakresu fizyki kwantowej musi być ugruntowana w kompetentnym odniesieniu się do specyfiki i zakresu danej teorii fizycznej. Jednak najgorszym możliwym wyjściem byłoby unikanie tej problematyki. Oznaczałoby ono przecież, że filozofia odwraca wzrok, gdy wydaje się, że nauka uzyskała przynajmniej częściowy wgląd w taką warstwę świata, która być może nie jest najbardziej fundamentalna, ale stanowi prawdziwy test dla założeń, na których opiera się nasza dotychczasowa wiedza. Uważamy, że filozofia, która boi się wyzwań stawianych przez naukę, staje się swoją własną karykaturą. Dlatego właśnie wybraliśmy mechanikę kwantową i filozoficzne zagadnienia z nią związane jako temat tego numeru. Jeśli kwantowy świat stanowi ważną warstwę bytu, to po prostu nie możemy wobec niego przejść obojętnie.

Redakcja

Rzeczywistość kwantowa

Filozofuj! 2022 nr 1 (43)

• Dlaczego fizyka kwantowa potrzebuje interpretacji? > Tomasz Bigaj
  Co naprawdę się dzieje podczas pomiaru kwantowego? Czy sam akt obserwacji może wpłynąć na stan układu poddanego pomiarowi? A może świat rozdziela się na niezliczoną liczbę kopii, z których każda zawiera inny wynik pomiaru?
• Czy Bóg gra w kości? > Andrzej Łukasik
  Pytanie o to, czy możemy przewidzieć przyszłość, fascynowało ludzi od niepamiętnych czasów. Pominiemy jednak opowieści o prorokach i jasnowidzach i skoncentrujemy się na nauce.
• Czy funkcja falowa reprezentuje coś w świecie? > Joanna Luc
  Pomimo wielkich sukcesów mechaniki kwantowej w przewidywaniu wyników eksperymentów i w zastosowaniach technologicznych wciąż nie jest jasne, jak należy interpretować formalizm matematyczny tej teorii. Spór toczy się w szczególności o to, czy funkcja falowa odpowiada czemuś obiektywnemu w świecie fizycznym.
• Lokalność fizyki > Damian Luty
  Poważne potraktowanie fizyki kwantowej i eksperymentów typu EPR sprawia, że obraz świata materialnego oparty na codziennym ludzkim doświadczeniu okazuje się chybiony. W odniesieniu do fundamentalnego poziomu rzeczywistości w skali mikroświata potrzebujemy metafizyki, w której pierwszeństwo ma kategoria całości, a nie indywidualnych obiektów.
• Nierówności Bella i „straszna’’ rzeczywistość świata kwantów > Wojciech P. Grygiel
  Problem filozoficzny w mechanice kwantowej powrócił w istotny sposób wraz z udowodnieniem w 1965 r. przez Johna Bella nierówności, które w ściśle matematycznej formule ujmują statystyczne korelacje wyników pomiarów w momencie, gdy przyjmie się założenia realności i lokalności teorii. Niespełnienie tych nierówności przez formalizm mechaniki kwantowej oznacza, że teoria ta nie może być jednocześnie realna i lokalna.
• Fragment z klasyka
  Czym kierują się fizycy przy wyborze interpretacji? > Paweł Horodecki
  Mechanika kwantowa jest pierwszą w dziejach teorią, której zrozumienie nie tylko przerosło jej twórców, ale stanowi enigmę dla kolejnych pokoleń fizyków.
• Czy mechanika kwantowa wymaga zmiany logiki? > Elżbieta Drozdowska
  Gdy mechanika kwantowa, ze swoim indeterminizmem i niedookreśleniem wartości wielkości fizycznych, ujrzała światło dzienne w latach 20. XX wieku, wielu ludzi sądziło, że przeczy ona zdrowemu rozsądkowi i dotychczasowej fizyce. Pojawiły się nawet podejrzenia, że może ona podważać klasyczną, dwuwartościową logikę. Skąd się te przypuszczenia wzięły? I czy przetrwały próbę czasu?
• Wywiad
  Błędem jest przekonanie, że obserwacja wymaga obecności umysłu > Wywiad z Prof. Timem Maudlinem, światowej sławy specjalistą od filozoficznych zagadnień w fizyce
• Infografika
• Narzędzia filozofa
  Eksperyment myślowy: Kwantowa wolność? > Artur Szutta
  Kurs logiki: #7. Klasyczny rachunek zdań (cz. 2) – świat zer i jedynek > Krzysztof A. Wieczorek
  Meandry metafory: #12. Dekonstrukcja zużytych metafor > Marek Hetmański
• Filozofia w literaturze
  Antygona i klauzula sumienia > Natasza Szutta
• Greka i łacina z wielkimi klasykami
  Quantum i dyskretność przestrzeni i czasu > Michał Bizoń
• Felieton
  Kwanty i determinizm > Jan Woleński
  Uwolnić kwanty > Adam Grobler
  Ciemna masa > Jacek Jaśtal
  Śniadanie kontynentalne: #7. Teoria względności nauki > Tomasz Kubalica
• Satyra
  Kwantowa teoria narodu polskiego (wykład widmo znaleziony w spamie Nauki Polskiej) > Piotr Bartula
• Filozofia w filmie
  Równoległa rzeczywistość > Piotr Lipski
• Filozofia w szkole
  Świat niekoniecznie jest taki, jaki się wydaje. Scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz
• Z półki filozofa…
  Natura umysłów > Zbigniew Wróblewski
  Metafizyka intuicji > Błażej Gębura
• Filozofia z przymrużeniem oka