Darwin i religia. Historia sojuszów, sporów i kontrowersji

Dr Michał Wagner

• 30.10.2023
• 13.11.2023

Część 1: Webinarium zostanie poświęcone odbiorowi teorii Darwina w XIX wieku oraz kontrowersjom religijnym, jakie spowodowało wydanie jego „O powstawaniu gatunków”. Przedstawieni zostaną najważniejsi uczestnicy sporu, od Thomasa Huxleya po Samuela Wilberoforce’a. Uczestnicy webinarium zapoznają się również z badaczami, którzy próbowali łączyć darwinizm z religią – jak Asa Gray. Oprócz zarysowania sylwetek i poglądów najważniejszych uczestników sporu zostaną również przedstawione główne przyczyny jego zaistnienia. Omówiona zostanie problematyka związana z teleologią, czyli problemem celowości przyrody. Zostanie ukazane, w jaki sposób problem celowości przyczynił się do zaistnienia kontrowersji związanych z teorią ewolucji, które były wykorzystywane przez jej przeciwników. Poruszone zostaną również zagadnienia związane z antropogenezą i otaczającymi ją kontrowersjami. Zostanie wyjaśnione, w jaki sposób teza o zwierzęcym pochodzeniu człowieka doprowadziła do powstania naturalistycznej interpretacji wierzeń religijnych, która doprowadziła do ugruntowania się sporu między nauką i religią.

Część 2: Drugie webinarium zostanie poświęcone problematycznym dziejom odbioru darwinizmu w Polsce, a szczególnie konfliktom, do jakich dochodziło pomiędzy polskimi darwinistami a kreacjonistami. Pierwsze pełne polskie tłumaczenie dzieła Karola Darwina „O powstawaniu gatunków” zostało wydane dopiero w 1884 roku, chociaż polscy naukowcy wykładali teorię Darwina zdecydowanie wcześniej. Jednak dopiero wydanie książki Darwina zapoczątkowało zderzenie pomiędzy polskimi ewolucjonistami, a kreacjonistami wywodzącymi się wtedy ze środowisk kościelnych. Konflikty często przebiegały w atmosferze skandali obyczajowych. Szczególnie pod tym względem w historii polskiej nauki zapisał się inauguracyjny wykład poświęcony Darwinowi Bronisława Dybowskiego, który odebrany został jako promocja ateizmu i doprowadził do szeregu protestów domagających się jego zwolnienia. Stanowisko kościoła względem teorii ewolucji zmieniło się w XX wieku. Intelektualiści związani z kościołem zaczęli podejmować próby pogodzenia teorii ewolucji z chrześcijaństwem. Te jednak zostały zakłócone, kiedy prof. Maciej Giertych w latach 80-tych zaczął popularyzować poglądy kreacjonistów amerykańskich. Odpowiedź katolickiego środowiska intelektualnego była jednoznaczna – całkowite potępienie kreacjonizmu promowanego przez Giertycha. W trakcie wykładu zostaną zaprezentowani kluczowi myśliciele, którzy kształtowali sposób, w jaki ewolucjonizm był odbierany w Polsce.

• Browne J., Darwin o powstawaniu gatunków. Biografia, tłum. P. Jastrzębiec, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2008.
• Dawkins R., Bóg urojony, tłum. P. Szwajcer, Cis, Warszawa 2007
• Heller M., Filozofia przypadku, Copernicus Center Press, Kraków 2012.
• Kloskowski K., Filozofia ewolucji i filozofia stwarzania. T.1. Między ewolucją a stwarzaniem, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1999.

Michał Wagner, asystent w Zakładzie Filozofii Przyrody, Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW. Autor artykułów naukowych z zakresu historii i filozofii biologii. Jego zainteresowania naukowe skupiają się na filozoficznej problematyce związanej z biologią ewolucyjną, historią darwinizmu oraz metodologią historii nauki. Autor książki Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku.