Dwie Anny i filozofia. Rozmowy z Prof. Anną Latawiec i Prof. Anną Lemańską oraz wybór tekstów

Jestem filozofem przyrody, ponieważ usiłując poznawać środowisko przyrodnicze, rozpoczynam od wiedzy przyrodniczej i następnie staram się docierać do istoty struktur organizmów żywych, do istoty ich funkcjonowania. Do swoich badań wykorzystuję oczywiście metody filozoficzne, ale niezbędne jest przy tym uwzględnienie naukowo-przyrodniczego obrazu świata. (…) Jako filozofa przyrody interesuje mnie zwłaszcza tajemnica życia, a zatem filozofia przyrody ożywionej. Informacji na ten temat dostarczają mi w pewnym stopniu właśnie nauki przyrodnicze. Interesuje mnie najpierw zjawisko życia, jego przejawy, ale chodzi mi o dotarcie do jego istoty (…).

Anna Latawiec, fragment Rozmowy

Uważam się za realistkę krytyczną. Rzeczywistość przyrodniczą widzę zatem tak, jak mi to mówią moje zmysły oraz nauki przyrodnicze. Uważam zarazem, że rzeczywistość przyrodnicza to nie wszystko, że istnieje rzeczywistość transcendentna wobec świata materialnego. (…) Moim zdaniem pełne zrozumienie rzeczywistości to nie tylko jej opis, nawet najbardziej dokładny, którego dostarczają nauki przyrodnicze, ale również, a nawet przede wszystkim, dotarcie do jej istoty, do jej sensu, do tego, dlaczego ta rzeczywistość w ogóle jest i dlaczego jest taka, jaka jest. Na te pytania same nauki przyrodnicze nie udzielą odpowiedzi. Trzeba zatem zaangażować filozofię. A ponieważ uważam, że istnieje rzeczywistość poza światem przyrody, to konieczna staje się także odpowiednia teologia, aby ująć rzeczywistość we wszystkich jej aspektach.

Anna Lemańska, fragment Rozmowy

Rozmowy z prof. Anną Latawiec i prof. Anną Lemańską oraz wybór tekstów.

• Redakcja: Adam Świeżyński, Michał Latawiec
• Warszawa, 2021
  Wydawnictwo Liberi Libri
• ISBN: 978-83-63487-54-6
• DOI: 10.47943/lib.9788363487546

[tabs]
[tab title=”Spis treści”]

SPIS TREŚCI

WSTĘP  |  9

ROZMOWA 1

• O początkach i źródłach fascynacji nauką i filozofią  |  15
• Anna Trzaskowska-Latawiec: Pewne aspekty metodologiczne modelowania matematycznego w ekologii  |  28
• Anna Lemańska: Przedmiot matematyki w materializmie dialektycznym  |  49

ROZMOWA 2

• O usiłowaniu poznania i zrozumienia świata  |  70
• Anna Latawiec: Świat z perspektywy symulacji  |  77
• Anna Lemańska: Kilka uwag o współczesnych obrazach świata  |  91

ROZMOWA 3

• O filozofii przyrody i o filozofach przyrody  |  103
• Anna Latawiec: Świat wirtualny jako nowy przedmiot filozofii przyrody  |  112
• Anna Lemańska: Filozofia przyrody a wyniki nauk przyrodniczych  |  127

ROZMOWA 4

• O tajnikach życia biologicznego  |  137
• Anna Latawiec:
• Życie w kontekście informacji biologicznej  |  141
• Anna Lemańska:
• Zagadnienie redukcjonizmu w biologii współczesnej  |  155

ROZMOWA 5

• O człowieku i jego środowisku  |  168
• Anna Latawiec: Wybrane aspekty edukacyjne inspirowane przez filozofię medycyny i ekomedycynę  |  173
• Anna Lemańska: Człowiek jako czynnik ewolucji  |  183

ROZMOWA 6

• O współczesnych przemianach, samotności, śmierci i nicości  |  191
• Anna Latawiec: Problem samotności człowieka wobec cierpienia i śmierci  |  203
• Anna Lemańska: Zbiór pusty – byt czy nicość?  |  214

ANNA LATAWIEC

• Biogram  |  228
• Wykaz publikacji  |  230
• Fragmenty recenzji dorobku naukowego  |  240

ANNA LEMAŃSKA

• Biogram  |  245
• Wykaz publikacji  |  247
• Fragmenty recenzji dorobku naukowego  |  255

[/tab]
[tab title=”Wstęp”]

Wstęp

Ludzkie losy często splatają się ze sobą w sposób całkowicie nieoczekiwany, nieprzewidywalny i zaskakujący. Spotykając nową osobę, w pierwszym momencie najczęściej nie wiemy, czy spotkanie z tym człowiekiem jest tylko przelotnym, chwilowym nałożeniem się naszych dróg życia, czy też okaże się dłuższą znajomością, która przerodzi się w przyjaźń, niekiedy miłość, i w efekcie spowoduje znaczący wpływ na to, kim jesteśmy i jacy się staniemy. Jeśli jednak dane nam jest takie spotkanie, to z perspektywy czasu, po wielu latach wspólnych kontaktów i doświadczeń, widzimy wyraźnie, jak duże znaczenie miało to, że nasze indywidualne losy okazały się także w jakimś stopniu wspólnym losem, w którym odnaleźliśmy radość, poczucie spełnienia, wzajemną życzliwość, wsparcie i głębszy sens życiowych przeżyć.

Tym, co w wymiarze czasu i przestrzeni mocno i trwale splata różne ludzkie losy ze sobą, jest odkrywana stopniowo wspólnota zainteresowań, fascynacji i intelektualnych poszukiwań oraz towarzyszące temu emocje i doświadczenia. Sprawy, które nas osobiście angażują, najintensywniej i najpełniej przeżywa się w relacji z drugą osobą, z którą odnajdujemy wspólny język, podobny styl myślenia, sposób wartościowania i wrażliwość. Oczywiście wiele odmienności i różnic nadal pozostaje, ale wobec tego, co nas łączy, nie stanowią one przeszkody w rozmaitych formach bycia razem. Paradoksalnie są one nawet tym, co jeszcze bardziej nas do siebie zbliża, bo pozwala odkrywać poprzez to, co jest inne w drugiej osobie, kolejne pociągające obszary ludzkich myśli, uczuć, postaw.

Wspomniane splecenie się ludzkich losów można nie tylko osobiście przeżywać, ale także obserwować, przyglądając się ludziom, którzy z racji wykonywanego zawodu, zainteresowań czy realizowanych celów w miarę upływu kolejnych lat stają się sobie bliscy i nawiązują tę szczególną więź, opartą na życzliwości, zrozumieniu, gotowości okazywania pomocy, wzajemnej otwartości. Taka obserwacja jest nie tylko interesująca, ale przede wszystkim edukująca i wychowująca. Otwiera oczy na piękno ludzkich relacji i skłania do kształtowania podobnych więzi.

Właśnie z tej perspektywy splatania się ludzkich losów warto spojrzeć na profesor Annę Latawiec i profesor Annę Lemańską, które swoją wieloletnią pracą naukową i dydaktyczną trwale wpisały się w historię Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej, a następnie Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Choć nie pojawiły się na Wydziale w tym samym momencie, to jednak bardzo szybko ich zawodowe drogi zostały powiązane przez fakt wspólnej pracy w gronie filozofów przyrody. Towarzyszyły temu podobne zainteresowania filozoficzne, które kształtowały się na gruncie fascynacji naukami przyrodniczymi i dążeniem do wykorzystania ich ustaleń w pracy filozofa, usiłującego odsłaniać istotę rzeczy. Wraz z upływem czasu wspólna praca naukowa i organizacyjna zaowocowały nie tylko osobistym rozwojem naukowym każdej z nich, ale także szczególną relacją między nimi, którą bez wątpienia można określić jako serdeczną przyjaźń. Stawało się to widoczne także dla ich otoczenia, zarówno dla najbliższych współpracowników, jak i dla szerokiego środowiska filozoficznego. Niekiedy to ścisłe kojarzenie obu Ann ze sobą owocowało zabawnymi pomyłkami, które ułatwiała zbieżność ich imion i pierwszych liter ich nazwisk. Ale to, co istotniejsze, objawiało się w sposobie, w jaki angażowały się w działalność naukową oraz w efektach tej działalności. Wystarczy choćby porównać ich pierwsze publikacje, aby zauważyć zastanawiające podobieństwo w sposobie prowadzenia rozważań filozoficznych, które przejawia się w przyznaniu matematyce szczególnego statusu i znaczenia w perspektywie problematyki dotyczącej poznawania natury rzeczywistości materialnej. Takich zbieżności można odnaleźć więcej w ich późniejszych publikacjach. Charakterystyczne jest to, że ujawniają się one także przy analizowaniu przez każdą z nich zupełnie odmiennych zagadnień, takich jak: istota życia (Latawiec) i status metodologiczny współczesnej biologii (Lemańska); ekofilozofia (Latawiec) i problematyka teorii ewolucji (Lemańska) czy samotność wobec cierpienia (Latawiec) i pojęcie zbioru pustego w matematyce (Lemańska).

Wspólna praca w tej samej jednostce ośrodka naukowego siłą rzeczy zbliża ludzi do siebie, ale przecież nie musi oznaczać realnej współpracy, opartej na życzliwości i chęci wzajemnej pomocy. To, co bardzo wyraźnie było widoczne w przypadku współpracy obu Pań Profesor, to brak niewłaściwej rywalizacji oraz myślenie i działanie w kategoriach dobra wspólnego, zarówno odniesionego do osób z najbliższego otoczenia, jak i do całej wspólnoty akademickiej. Ich wspólne spotkania i dyskusje naukowe, wspólne uczestniczenie w konferencjach naukowych i ich organizowanie, wspólne redagowanie publikacji i wspólna, wieloletnia praca w redakcji czasopisma filozoficznego Studia Philosophiae Christianae wytwarzały przyjazną i serdeczną atmosferę, w której czuli się dobrze także pozostali pracownicy i inne osoby, zaangażowane w tworzenie tych dzieł. Jednocześnie wyczuwalna była ogromna życzliwość obu Ann dla młodych, początkujących pracowników naukowych, którzy nie byli uważani, jak to niekiedy się zdarza, za zagrożenie dla własnej pozycji, lecz traktowani jako ludzie, których należy odpowiedzialnie i mądrze wprowadzić na ścieżkę pracy badawczej i kariery naukowej.

Warto podkreślić te poza ściśle zawodowe aspekty ich pracy i aktywności filozoficznej, gdyż wydaje się, że w ostatecznym rozrachunku, dotyczącym oceny jakości ludzkiej drogi życia, to nie osiągnięcia i sukcesy zawodowe, nagrody czy inne formy oficjalnego uznania wydają się najbardziej istotne. Dużo ważniejsza jest pamięć, która pozostaje w świadomości otoczenia i wdzięczność, jaka jej towarzyszy. Wytworzenie wokół siebie przestrzeni, wypełnionej atmosferą akceptacji i życzliwego wsparcia sprawia, że ci, którzy znajdą się w jej zasięgu, odczują wartość swojej własnej pracy daleko przekraczającą to, co można określić mianem jej wymiernej efektywności.

Obie Panie Profesor po ponad czterdziestu latach pracy na atk/uksw w tym samym roku przeszły na emeryturę. To także wymowny znak swoistej łączności między nimi i wspomnianego splecenia się ich życiowych i zawodowych dróg. Odejście na emeryturę nie oznacza jednak dla żadnej z nich zaprzestania aktywności naukowej ani braku uczestnictwa w życiu naukowym społeczności środowiska filozoficznego. Jest to piękne świadectwo ich zaangażowania i troski, wynikającej z potrzeby serca i wielkiego umiłowania zarówno samej filozofii, jak i ludzi, z którymi pracowały, których kształtowały i którym pomagały w ich naukowym rozwoju. Dwie Anny połączyła więc najpierw filozofia, a dzięki temu powstała więź, która sprawiła, że uprawianie przez nie filozofii nie było jedynie zwykłą pracą zawodową.

Pragnąc wyrazić szacunek oraz wdzięczność prof. Annie Latawiec i prof. Annie Lemańskiej za cały okres intensywnej i owocnej pracy na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej atk/uksw w Warszawie, postanowiliśmy przygotować niniejszą publikację, która zawiera elementy ich dorobku naukowego. Chcemy, aby była ona dla nich swego rodzaju podsumowaniem i miłym wspomnieniem minionego okresu pracy zawodowej, nie zamykającym ich działalności filozoficznej, a ponadto zbiorem tekstów dającym wgląd w ich dotychczasowe dokonania osobom zainteresowanym zagadnieniami, które były i wciąż są przedmiotem ich rozważań.

Publikacja składa się z sześciu części, w których znalazły się fragmenty rozmów przeprowadzonych z prof. Anną Latawiec i prof. Anną Lemańską oraz przedruki wybranych publikacji obu Autorek. Treść rozmów nawiązuje do tematyki zamieszczonych artykułów, a sama rozmowa została pomyślana jako swego rodzaju wprowadzenie do nich, które z aktualnej perspektywy prezentuje stanowiska filozoficzne rozmówczyń, a ponadto odsłania kontekst osobisty i historyczny ich pracy badawczej. Z kolei przedrukowane publikacje zostały tak dobrane, aby ukazywały najważniejsze obszary badań filozoficznych, podejmowanych przez Annę Latawiec i Annę Lemańską w trakcie ich działalności naukowej. Ponadto teksty obu Autorek w każdej części zostały zestawione ze sobą w celu porównania ich stanowisk i sposobów ujmowania przez każdą z nich podobnych zagadnień.

Wybór tekstów do publikacji nie był sprawą łatwą, biorąc pod uwagę dużą liczbę opublikowanych prac oraz wielowątkowość obecnej w nich problematyki. Ostatecznie najważniejszym kryterium wyboru okazała się tematyczna reprezentatywność wyselekcjonowanych publikacji dla dorobku naukowego ich Autorek oraz związany z tym zamiar możliwie całościowego, choć z konieczności wybiórczego, przedstawienia zakresu zagadnień filozoficznych, którymi obie Panie się zajmowały. Przy wyborze tekstów kierowano się również ich mniej specjalistycznym charakterem, aby ułatwić zapoznanie się z nimi także przeciętnemu odbiorcy, który zwykle nie ma do czynienia z lekturą tekstów filozoficznych. Innym kryterium wyboru zamieszczonych artykułów jest ich reprezentatywność pod względem czasowym – chodziło o to, aby można było zapoznać się z twórczością filozoficzną obu Pań Profesor, przypadającą na różne okresy ich aktywności naukowej, począwszy od pierwszych opublikowanych przez nie tekstów pod koniec lat 70. i na początku lat 80. xx wieku (część 1), poprzez artykuły napisane w latach 90. i w pierwszej dekadzie xxi wieku (części 2 – 5), aż do okresu najnowszego (część 6).

W publikacji umieszczono także krótkie biogramy każdej z Autorek, prezentujące w zarysie ich drogę naukową i najważniejsze osiągnięcia oraz pełen wykaz ich opublikowanych prac, a także fragmenty recenzji z postępowań o uzyskanie tytułu profesora. Dają one wgląd zarówno w tematykę zagadnień filozoficznych, którymi zajmują się obie Panie Profesor, jak i prezentują najważniejsze osiągnięcia, uzyskane przez nie w czasie pracy zawodowej i kariery naukowej.

Przygotowując wybrane publikacje do druku, zachowano ich strukturę, ale zmieniono i ujednolicono formę przypisów oraz sporządzono bibliografie prac, wykorzystanych w każdym z tekstów. Dostrzeżone w tekstach błędy redakcyjne z wydań pierwotnych zostały poprawione.

Redaktorzy publikacji pragną wyrazić wdzięczność prof. Annie Latawiec i prof. Annie Lemańskiej za możliwość przeprowadzenia rozmowy, której poszczególne części stanowią interesujące tło i zarazem aktualne dopełnienie zaprezentowanych w tekstach wybranych fragmentów ich dorobku naukowego. Słowa podziękowania kierujemy także do ks. prof. Macieja Bały, ks. prof. Jana Krokosa i ks. prof. Ryszarda Sadowskiego, którzy przyczynili się do tego, że niniejsza publikacja mogła ukazać się w obecnym kształcie. Wydawnictwu „Liber Libri” dziękujemy za okazaną życzliwość i pomoc w przygotowaniu tekstu do druku, zaś Redakcji Roczników Filozoficznych oraz Wydawnictwu Naukowemu uksw w Warszawie za wyrażenie zgody na przedruk tekstów.

Adam Świeżyński
Michał Latawiec

[/tab]

[tab title=”Anna Latawiec”]

• Biogram
• Wykaz publikacji
• Fragmenty recenzji dorobku naukowego Anny Latawiec w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego profesora

Anna Latawiec

[/tab]

[tab title=”Anna Lemańska”]

• Biogram
• Wykaz publikacji
• Fragmenty recenzji dorobku naukowego Anny Lemańskiej w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego profesora

Anna Lemańska

[/tab]

[tab title=”Książka online – plik pdf”]

Dwie Anny i filozofia. Rozmowy z prof. Anną Latawiec i prof. Anną Lemańską oraz wybór tekstów