Fizykalizm i ewolucjonizm w epistemologii znaturalizowanej

Książka stanowi dogłębne studium epistemologii znaturalizowanej w jej dwóch odsłonach – fizykalistycznej i ewolucjonistycznej. Jest przy tym jedynym tak szczegółowym omówieniem epistemologii ewolucyjnej (zarówno jeśli chodzi o polską, jak i zagraniczną literaturę). Autorka stawia pytania o ontologiczne, metodologiczne i epistemologiczne podstawy omawianych przez nią stanowisk. Dowodzi (odwołując się nie tylko do filozoficznych rozważań, ale także wiedzy z obszaru neuronauk czy genetyki), że konstruktywizm biologiczno-kulturowy (program badawczy realizowany m.in. przez neuronaukę kulturową) jest współczesną, interdyscyplinarną kontynuacją programu epistemologii ewolucyjnej. Przystępny język, przejrzysta struktura i interdyscyplinarny charakter książki sprawiają, że może być ona interesującą lekturą dla szerokiego grona odbiorców.

[tabs]

[tab title=”Informacje szczegółowe”]

Informacje szczegółowe

• Wprowadzenie     Pobierz plik
• Spis treści             Pobierz plik
• Summary              Pobierz plik
• Wersja publikacji  otwarty dostęp
• Język                     polski
• Tytuł (EN)            Physicalism and evolutionism in naturalized epistemology
• Typ publikacji       Monografia
• Wydanie               I
• ISBN                    978-83-232-4133-1  (PDF)
• DOI                      10.14746/amup.9788323241331
• Liczba stron          300

[/tab]
[tab title=”Spis treści”]

Spis treści

Wstęp

Rozdział I
Wprowadzenie do problematyki naturalizmu w epistemologii
1. Naturalizm i naturalizacja
2. Typologia naturalizmu
2.1. Płaszczyzna ontologiczna
2.2. Płaszczyzna epistemologiczna
2.3. Płaszczyzna metodologiczna
3. Co wyznacza granice naturalizacji?
4. Zagadnienia metaprzedmiotowe i przedmiotowe w epistemologii
5. Zarys historii procesu naturalizacji filozofii oraz debaty na temat jego granic

Rozdział II
Fizykalistyczna epistemologia znaturalizowana
1. Nurt fizykalistyczny w epistemologii znaturalizowanej
2. Zagadnienia metaprzedmiotowe w epistemologii fizykalistycznej
2.1. Aprioryzm a fizykalistyczna epistemologia znaturalizowana
2.2. Normatywność fizykalistycznej epistemologii znaturalizowanej?
2.3. Autonomia epistemologii
3. Wybrane problemy przedmiotowe w fizykalistycznej teorii poznania
3.1. Problem uzasadniania przekonań
3.2. Charakterystyka podmiotu poznającego
4. Granice naturalizacji teorii poznania z perspektywy nurtu fizykalistycznego

Rozdział III
Ewolucjonistyczna epistemologia znaturalizowana
1. Epistemologia ewolucyjna jako program badawczy
2. Krótka historia rozwoju epistemologii ewolucyjnej
3. Nurt ewolucjonistyczny w epistemologii znaturalizowanej
3. 1. Założenia nurtu ewolucjonistycznego na płaszczyźnie ontologicznej
3.2. Założenia nurtu ewolucjonistycznego na płaszczyźnie epistemologicznej
3.3. Założenia nurtu ewolucjonistycznego na płaszczyźnie metodologicznej
4. Zagadnienia metaprzedmiotowe w epistemologii ewolucyjnej
4.1. Aprioryzm a ewolucjonistyczna epistemologia znaturalizowana
4.2. Normatywność epistemologii ewolucyjnej
4.3. Autonomia teorii poznania z perspektywy epistemologii ewolucyjnej
5. Zagadnienia przedmiotowe w epistemologii ewolucyjnej
5.1. Kwestia uzasadniania przekonań
5.2. Charakterystyka podmiotu poznającego
6. Granice naturalizacji epistemologii z perspektywy nurtu ewolucjonistycznego

Rozdział IV
Konstruktywizm biologiczno-kulturowy jako interdyscyplinarna kontynuacja programu epistemologii ewolucyjnej
1. Empiryczne podstawy konstruktywizmu biologiczno-kulturowego
1.1. Nowe spojrzenie na geny – plastyczność genetyczna
1.2. Epigenetyka – plastyczność epigenetyczna
1.3. Rozwój neuronauk i plastyczność neuronalna
2. Charakterystyka podmiotu poznającego w konstruktywizmie biologiczno-kulturowym
3. Konstruktywizm biologiczno-kulturowy w perspektywie filozoficznej
3.1. Ontologiczne intuicje wynikające z założeń konstruktywizmu biologiczno-kulturowego
3.2. Wybrane wątki metodologiczne w perspektywie konstruktywizmu biologiczno-kulturowego
4. Epistemologiczne wnioski płynące z założeń i ustaleń konstruktywizmu biologiczno-kulturowego
4.1. Problemy aprioryzmu, normatywności i uzasadniania przekonań oraz autonomii w konstruktywistycznej epistemologii ewolucyjnej
4.2. Granice naturalizacji epistemologii a rozwój konstruktywizmu biologiczno-kulturowego

Zakończenie

Bibliografia

Summary
Physicalism and evolutionism in naturalized epistemology

[/tab]
[tab title=”Wstęp”]

Wstęp

Rozważania dotyczące naturalizacji epistemologii najczęściej odno­szą się do koncepcji zaproponowanej przez Willarda Van Ormana Quine’a (1986) lub jego kontynuatorów oraz krytyków, takich jak Philip Kitcher (1992), Alvin Goldman (1967), Hilary Kornblith (1994) czy Jaegwon Kim (1988). Współcześnie to właśnie przez pryzmat ich propozycji interpretuje się sens i wyznacza znaczenie terminów naturalizacja i naturalizm. Napisano na ten temat wiele monografii i prac zbiorowych oraz zorganizowano dziesiątki konferencji. Niniejsza publikacja włącza się w tę dyskusję, uwzględniając dodatkowo inną perspektywę myślową, mianowicie perspektywę wyznaczaną przez epistemologię ewolucyjną oraz współczesny ewolucjonistyczny pro­gram badawczy, jakim jest konstruktywizm biologiczno-kulturowy.

Podczas gdy inspirowana Quine’em epistemologia znaturalizowana odwołuje się do fizykalizmu – zarówno z tego względu, że często zakłada ona fizykalistyczny (materialistyczny) monizm, jak i dlatego, że uznaj e fizykę za swoisty ideał poznawczy – epistemologia ewolucyjna zrywa z tą tradycją myślową. Jest ona ufundowana całkiem odmiennych przesłankach, wyznaczających nurt ewolucjonistyczny w paradygma­cie naturalistycznym. Celem niniejszej książki jest (1) zrekonstruowa­nie i porównanie podstawowych założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych tych dwóch nurtów w epistemologii znaturalizowanej oraz (2) wykazanie, że epistemologia ewolucyjna sta­nowi nieredukcjonistyczną odmianę epistemologii znaturalizowanej i jest konceptualnie spójna ze współczesnymi programami badaw­czymi, takimi jak konstruktywizm biologiczno-kulturowy.

Zaproponowana w drugiej połowie XIX wieku przez Karola Darwina teoria ewolucji oraz dalszy rozwój ewolucjonizmu znacząco wpłynęły na sposób, w jaki przedstawia się i interpretuje podmiot poznający, jego środowisko oraz relacje, jakie je łączą. W swojej książce przywołuję najważniejsze koncepcje mające na to wpływ, takie jak roz­ważania genetyka Franęoisa Jacoba czy biologa ewolucyjnego Ernsta Mayra. Argumentuję, że ewolucjonizm, a co za tym idzie także ewo­lucyjna teoria poznania, dysponuje swoją własną metafizyką, której podstawę stanowi dynamiczna, wielopoziomowa interpretacja rzeczy­wistości jako złożonego systemu nieustających wzajemnych oddziały­wań. Motorem tych zmian są zaś’ mechanizmy adaptacyjno-selekcyjne.

W centrum tego systemu znajduje się podmiot poznający, pozo­stający zarówno pod wpływem bodźców „oddolnych” (np. fizycznych, chemicznych, biologicznych), jak i „odgórnych” (społeczno-kulturo­wych). To na styku tych oddziaływań wyłania się indywidualny umysł, aktywnie kształtujący swoje środowisko i wpływający na rozwój swój oraz otaczającej go rzeczywistości. Wynikiem tych wielostopniowych oddziaływań i dostosowań jest ludzka kultura, interpretowana jako fenomen naturalny, powstały w wyniku zachodzenia uniwersalnych procesów ewolucyjnych i podlegający tym procesom. Nie jest ona trak­towana w sposób redukcjonistyczny – w ujęciu tym kultura stanowi bowiem nową jakość, wyższy poziom rzeczywistości, który zarówno z perspektywy ontologicznej, jak i metodologicznej nie da się spro­wadzić do niższego poziomu rzeczywistości biologicznej. W obszarze epistemologii ewolucyjnej reinterpretacji poddane zostało rozumie­nie terminu naturalny, a co za tym idzie – zmienia się tu także sposób, w jaki odpowiada się na pytanie o granice naturalizacji epistemologii.

Omawiam także wybrane problemy ewolucjonizmu. Są to m.in. dyskusje dotyczące interpretacji tego, czym jest gen i jak przebiegają mechanizmy jego działania, oraz tego, jakie czynniki wpływają na pro­ces ewolucji człowieka. Przedstawiam również argumenty świadczące na rzecz tezy, że współczesne badania empiryczne z obszaru neuronauki kulturowej, genetyki czy psychologii wspierają (potwierdzają) ewolucjonistyczną wizję podmiotu poznającego oraz sposobu, w jaki kształtują i rozwijają się jego możliwości poznawcze. Sądzę, że dopiero w obliczu analizy owych badań widać wyraźnie, jak trafne, nowator­skie i aktualne są, często niedoceniane, niektóre idee epistemologów ewolucyjnych.

Praca obejmuj e cztery rozdziały, z których pierwszy zatytułowany jest Wprowadzenie do problematyki naturalizmu w epistemologii. Przed­stawiam w nim objaśnienia i uzasadnienia terminologiczne obejmu­jące takie pojęcia, jak np. naturalizacja i naturalizm, oraz prezentuję typologię naturalizmu. Wyznaczam tu również trzy płaszczyzny ana­lizy, w ramach których rekonstruuję najważniejsze założenia prezento­wanych koncepcji – płaszczyznę ontologiczną, epistemologiczną oraz metodologiczną. W rozdziale tym wskazuję także na pytania kształ­tujące dyskusję o granicach naturalizacji epistemologii. W końcu zaś’ znaczna jego części poświęcona jest na przywołanie debaty dotyczącej naturalizacji oraz jej ewentualnych ograniczeń.

Rozdział drugi pt. Fizykalistyczna epistemologia znaturalizowana otwiera rekonstrukcja założeń nurtu fizykalistycznego w epistemo­logii znaturalizowanej na trzech wspomnianych wcześniej płaszczy­znach – ontologicznej, epistemologicznej oraz metodologicznej. W dal­szej części rekonstruuję wybrane koncepcje z obszaru fizykalistycznej epistemologii znaturalizowanej w kontekście kilku pytań metaprzedmiotowych (o aprioryzm, normatywności oraz autonomię epistemolo­gii) oraz przedmiotowych (dotyczących problemu uzasadniania prze­konań oraz charakterystyki podmiotu poznającego). Rozdział ten kończę próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób fizykalistyczna interpretacja naturalizmu kształtuje dyskusję na temat granic naturalizacji epistemologii.

Rozdział trzeci, zatytułowany Ewolucjonistyczna epistemologia znaturalizowana dotyczy z kolei ewolucjonistycznej teorii poznania. Zaczyna się od ustalenia, czym jest epistemologia ewolucyjna. Następ­nie przechodzę do szkicowego przedstawienia historii jej rozwoju. W dalszej częśCi, analogicznie do rozdziału drugiego, rekonstruuję zało­żenia nurtu ewolucjonistycznego w epistemologii znaturalizowanej. Analizuję także wpływ owych założeń na odpowiedzi udzielane przez badaczy na interesujące mnie problemy metaprzedmiotowe i przedmio­towe. Podobnie jak w rozdziale poprzednim, i tu kończę próbą wska­zania, w jaki sposób ewolucjonistyczna interpretacja rzeczywistości kształtuje odpowiedzi na pytania o granice naturalizacji epistemologii.

Rozdział czwarty – Konstruktywizm biologiczno-kulturowy jako inter­dyscyplinarna kontynuacja programu epistemologii ewolucyjnej – odbiega od poprzednich w tym sensie, że przedstawiam w nim współczesne badania empiryczne z obszaru neuronauki kulturowej, stanowiącej najpełniejszą realizację założeń programu badawczego nazywanego konstruktywizmem biologiczno-kulturowym. Rozdział ten rozpoczy­nam od przedstawienia tez konstruktywizmu biologiczno-kulturowego. Prezentuję w nim badania z obszaru genetyki, epigenetyki oraz neuronauk, które wskazują na biologiczno-kulturowy charakter ludzkich struktur poznawczych. Następnie rekonstruuję charakterystykę pod­miotu poznającego, która wyłania się z empirycznych badań prowadzo­nych w obszarze neuronauki kulturowej. Podobnie jak w rozdziałach drugim i trzecim, także w rozdziale czwartym odtwarzam założenia ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne analizowanych kon­cepcji. W ostatniej części tego rozdziału staram się zaś’ odpowiedzieć na pytania, czy konstruktywizm biologiczno-kulturowy może stano­wić interdyscyplinarną kontynuację programu badawczego epistemo­logii ewolucyjnej oraz w jaki sposób wpływa to na interpretację pyta­nia o granice naturalizacji epistemologii.

Książka jest poprawioną wersją rozprawy doktorskiej pisanej pod kierunkiem prof. UAM dr. hab. Piotra Przybysza, któremu bar­dzo dziękuję za wsparcie merytoryczne i słowa otuchy. Za wszystkie komentarze, krytyczne uwagi i cenne inspiracje serdecznie dziękuję recenzentom prof. dr hab. Renacie Ziemińskiej i dr. hab. Markowi Siko­rze, promotorowi pomocniczemu dr. Krzysztofowi Kiedrowskiemu, prof. dr hab. Barbarze Kotowej, prof. dr. hab. Krzysztofowi Łastow skiemu oraz wszystkim Koleżankom i Kolegom z Wydziału. Szczegól­nie dziękuj ę dziekanowi Wydziału Filozoficznego, prof. dr. hab. Roma­nowi Kubickiemu, bez wsparcia którego nie udałoby mi się ukończyć tej pracy. W końcu dziękuję moim najbliższym – za to, że przy mnie jesteście.

[/tab]
[tab title=”Wersja elektroniczna”]

Wersja elektroniczna

[/tab]
[/tabs]