Klimatyczne ABC. Interdyscyplinarne podstawy współczesnej wiedzy o zmianie klimatu

Zmiana klimatu jest bez wątpienia jednym z poważniejszych, jeśli nie najpoważniejszym, wyzwaniem cywilizacyjnym, z jakim ludzkość mierzy się na początku XXI wieku (IPCC, 2018).

Jeśli chcemy, aby nasza diagnoza problemu była prawidłowa, a zaproponowane rozwiązania skuteczne, musimy bazować na wiedzy naukowej. W debacie publicznej, w tym w mediach, a także w rozmowach prywatnych, możemy spotkać się z wieloma nieprawdziwymi informacjami na temat zmiany klimatu, błędnymi koncepcjami, nieporozumieniami oraz dezinformacją.

Dlatego pierwszym krokiem dla wszystkich ludzi powinna być próba zrozumienia mechanizmów zachodzących zjawisk, ich skali i wzajemnych zależności. Wiedzę na ten temat dobrze jest czerpać ze sprawdzonych źródeł. Dzięki temu można wyrobić sobie własne zdanie w wielu obszarach związanych ze zmianą klimatu oraz samodzielnie oceniać proponowane rozwiązania.

W najbliższych latach coraz wyraźniej będzie widać, jak poważnym problemem jest zmiana klimatu. Podstawy wiedzy na ten temat będą niezbędne do poruszania się we współczesnym świecie i jego zrozumienia. Tym bardziej warto poświęcić czas, aby je zdobyć. Właśnie temu ma służyć niniejszy podręcznik.

W obliczu kryzysu klimatycznego zgodna ze współczesnym stanem wiedzy naukowej edukacja na jego temat jest wyjątkowo pilną potrzebą. Dlatego z inicjatywy naukowców pracujących na Uniwersytecie Warszawskim i związanych z zespołem UW dla Klimatu powstał niniejszy podręcznik. Współtworzą go także badacze z innych ośrodków akademickich. Wspólne kompendium podstawowych zagadnień stworzyło 16 ekspertów reprezentujących różne dziedziny wiedzy takie, jak fizyka, chemia, biologia, ekologia, ekonomia, psychologia oraz inżynieria. Jest to zatem podręcznik interdyscyplinarny, tak jak samo zagadnienie zmiany klimatu. Wszyscy autorzy niniejszego podręcznika są naukowcami. Wszyscy są też pracownikami polskich uczelni i ośrodków badawczych, Uniwersytetu Warszawskiego, ale także Politechniki Warszawskiej, Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Adresatami podręcznika są studenci uczelni, zainteresowani podstawami wiedzy o zmianie klimatu, niezależnie od kierunku studiów oraz starsi uczniowie i nauczyciele. Poszczególne tematy „Klimatycznego ABC” łączą się z takimi obszarami wiedzy szkolnej jak: fizyka, chemia, biologia z ekologią, geografia i wiedza o społeczeństwie.

Podręcznik „Klimatyczne ABC” towarzyszy też kursowi internetowemu pod tą samą nazwą oferowanemu przez Uniwersytet Warszawski.

Podręcznik podzielony jest na jest na 4 części, przedstawiające mechanizmy (cz. 1) i przyczyny globalnego ocieplenia (cz. 2), jego konsekwencje (cz. 3) oraz działania, które mogą zapobiec najbardziej negatywnym skutkom zmiany klimatu (cz. 4).

Miejsce i rok wydania: Warszawa 2021
ISBN/ISSN: 978-83-235-4730-3
EAN: 9788323547303
Liczba stron: 306
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323547303

[tabs]
[tab title=”Klimat i jego zmiana”]

Klimat i jego zmiana

Wielu osobom temat zmiany klimatu kojarzy się głównie z zagrożeniem. To skojarzenie jest słuszne, bo problemy wynikające ze zmiany klimatu są zarówno prawdziwe, jak i bardzo poważne. Istnieje w tej sprawie konsensus naukowy (Pachauri i in., 2014, IPCC, 2018). Natomiast patrząc na klimat i jego zmianę jak na przedmiot badań naukowych, można stwierdzić, że jest to również bardzo ciekawy obszar wiedzy.

W systemie klimatycznym Ziemi zachodzi wiele różnych zjawisk, obejmujących:

• materię nieożywioną – atmosferę, oceany, skały i toczące się w nich reakcje chemiczne czy przemiany fizyczne (np. tworzenie się chmur lub lodu) albo przepływy materii (np. parowanie wody). Są to między nimi zjawiska globalne rozgrywające się na przestrzeni tysięcy lub milionów lat (np. powolne wietrzenie skał, które usuwa z atmosfery dwutlenek węgla) oraz lokalne fenomeny zachodzące w ciągu pojedynczych sekund czy godzin (np. tworzenie się chmury bądź porywanie pyłów przez wiatr);
• żywe organizmy i całe tworzone z ich udziałem ekosystemy – od najdrobniejszych bakterii po ogromne obszary leśne, torfowiska czy rafy koralowe. Również one uczestniczą w procesach o różnych skalach czasowych, od skali geologicznej, w której ze szczątków roślin powstały paliwa kopalne, po coroczne fluktuacje wegetacji w rytmie pór roku.

Klimat Ziemi jest złożonym, fascynującym systemem, w którym niemal wszystko jest ze sobą powiązane. Powiązania te uwidaczniają się wtedy, gdy spojrzymy na niego całościowo i na przestrzeni tysięcy lub milionów lat.

System ten dąży do osiągnięcia stanu równowagi, w którym ilość energii uciekającej z Ziemi w kosmos jest równa ilości docierającej do niej ze Słońca, a ilość wody parującej z powierzchni Ziemi jest równa ilości spadającej w tym samym czasie w postaci deszczu czy śniegu.

Każde zaburzenie powoduje w nim całą lawinę zjawisk, które mogą pomóc mu w powrocie do stanu sprzed zaburzenia, ale też nasilić zmianę. W skrajnym przypadku może dojść do zmiany stanu równowagi, do którego system będzie dążyć. Brak naszej ingerencji przestanie wtedy wystarczać do zatrzymania zmian.

Poznanie wzajemnych powiązań elementów systemu klimatycznego pozwala zrozumieć, czemu zapoczątkowana przez człowieka zmiana klimatu jest i może być w przyszłości poważnym wyzwaniem dla ludzkości, z czysto fizycznych powodów.

Problem ludzkiej interwencji w system klimatyczny nie jest jednak kwestią czysto fizyczną czy – szerzej – przyrodniczą. To także zagadnienie z dziedziny ekonomii, funkcjonowania społeczeństw i tego, jak radzą sobie one (lub nie) z własnym rozwojem, egzystencjalnym zagrożeniem i konieczną zmianą.

[/tab]
[tab title=”Spis treści”]

Spis treści

• WSTĘP 6
• LEKCJA 1. OD CZEGO ZALEŻY TEMPERATURA ZIEMI? 20
  • Jak działa efekt cieplarniany? 21
  • Co się dzieje, gdy zaburzymy bilans energetyczny atmosfery? 24
  • Wymuszenia i sprzężenia w systemie klimatycznym Ziemi 28
  • Punkty krytyczne w systemie klimatycznym Ziemi 32
• LEKCJA 2. JAK WĘGIEL KRĄŻY W PRZYRODZIE? 36
  • Węgiel na Ziemi 37
  • Wolny cykl węglowy i termostat węglowy 40
  • Węgiel w oceanach 45
  • Węgiel w ekosystemach lądowych 49
  • Impuls węglowy i jego usuwanie z atmosfery 53
• LEKCJA 3. SKĄD SIĘ BIORĄ ANTROPOGENICZNE EMISJE GAZÓW CIEPLARNIANYCH? 56
  • Antropogeniczne emisje dwutlenku węgla 57
  • Antropogeniczne emisje innych gazów cieplarnianych 62
  • Emisje gazów cieplarnianych z różnych sektorów gospodarki 67
  • Emisje gazów cieplarnianych a klimat 72
• LEKCJA 4. DLACZEGO EMISJE GAZÓW CIEPLARNIANYCH WCIĄŻ ROSNĄ? 74
  • Klimat jako dobro publiczne 75
  • Tożsamość Kai – źródła wzrostu emisji 80
• LEKCJA 5 FAKTY I MITY O ZMIANIE KLIMATU 85
  • Skąd wiemy, że to wzrost koncentracji gazów cieplarnianych doprowadził do ocieplenia klimatu? 86
  • Skąd wiemy, że to działalność człowieka doprowadziła do wzrostu koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze? 91
  • Mity klimatyczne 95
• LEKCJA 6. CO POWSTRZYMUJE NAS PRZED PRZECIWDZIAŁANIEM ZMIANIE KLIMATU? 98
  • Zaprzeczanie zmianom klimatu. Jak to wyjaśnić? 99
  • Postawy wobec zmiany klimatu w Polsce 104
  • Jakie są bariery dla zachowań prośrodowiskowych? 109
• LEKCJA 7. WPŁYW ROZWOJU GOSPODARKI PRZEMYSŁOWEJ NA STAN KLIMATU I PRZYRODY 117
  • Jak do kryzysu klimatycznego i ekologicznego podchodzi ekonomia? 118
  • Protokół montrealski jako przykład skutecznego międzynarodowego porozumienia ekologicznego 135
• LEKCJA 8. JAK ZMIANA KLIMATU WPŁYWA NA PRZYRODĘ NIEOŻYWIONĄ? 142
  • Zmiana klimatu to zmiana statystyk 143
  • Scenariusze na przyszłość 147
  • Zmiany w pogodzie 149
  • Zmiany w oceanie i kriosferze 159
• LEKCJA 9. JAK ZMIANA KLIMATU WPŁYWA NA PRZYRODĘ OŻYWIONĄ? 167
  • Dostępność wody 168
  • Wpływ zmian klimatu na osobniki, populacje, gatunki 179
  • Różnorodność biologiczna a funkcjonowanie ekosystemów 171
  • Wpływ człowieka na różnorodność biologiczną 176
  • Efekty bezpośrednie i sprzężenia zwrotne 182
• LEKCJA 10. POŁĄCZENIA. JAK ZMIANY W BIOSFERZE WPŁYWAJĄ NA KLIMAT? 185
  • Klimatyczne sprzężenia zwrotne – czy mamy na nie wpływ? 186
  • W jaki sposób ekosystemy magazynują węgiel? 194
  • Klimat a ekosystemy lądowe 196
  • Nie tylko zmiana klimatu. Granice planetarne, czyli jaka jest odporność biosfery na działania człowieka? 204
• LEKCJA 11. SPOŁECZNE I PSYCHOLOGICZNE KONSEKWENCJE ZMIANY KLIMATU 210
  • Wpływ zmiany klimatu na nierówności i migracje na świecie 211
  • Konsekwencje psychologiczne zmiany klimatu 216
  • Co ludzie czują wobec zmiany klimatu? 220
  • Strategie radzenia sobie ze stresem 226
• LEKCJA 12. JAK PRZECIWDZIAŁAĆ KRYZYSOWI KLIMATYCZNEMU? 229
  • Najważniejsze wnioski z raportu IPCC o ociepleniu o 1,5°C 230
  • Transformacja sektora energetycznego 236
  • Smog a zmiana klimatu 255
• LEKCJA 13. DZIAŁANIA OGRANICZAJĄCE ZMIANĘ KLIMATU 260
  • Mitygacja i adaptacja do zmiany klimatu – rozwiązania ekonomiczne 262
  • Mitygacja i adaptacja do zmiany klimatu – gospodarowanie ekosystemami 273
  • Co mogę zrobić dla klimatu? 283
• 25 PYTAŃ I ODPOWIEDZI NA TEMAT ZMIANY KLIMATU 291
• BIBLIOGRAFIA 296

[/tab]

[tab title=”Klimatyczne ABC. OPEN ACCES”]

Klimatyczne ABC

• Tekst podręcznika: pobierz książkę w całości

Poniżej znajdują się natomiast pliki zawierające fragmenty książki dotyczące poszczególnych tematów. Zachęcamy do wykorzystywania ich do samokształcenia oraz przygotowywania lekcji, szkoleń i kursów.

NuPodpunktyy są aktywnymi linkami prowadzącymi do opracowań poszczególnych tematów.

Od czego zależy temperatura powierzchni Ziemi?

1.1 i 1.2 Bilans energetyczny Ziemi i jego zaburzenia

• Promieniowanie słoneczne i ziemskie. Efekt cieplarniany. Bilans energetyczny Ziemi. Możliwe przyczyny zmian bilansu (natężenie promieniowania słonecznego, zmiany albedo planetarnego, zmiany składu atmosfery). Skutki zmian bilansu – ochładzanie lub ocieplanie planety.

1.3 Wymuszenia i sprzężenia w systemie klimatycznym Ziemi

• Elementy systemu klimatycznego Ziemi. Podział procesów kształtujących klimat na wymuszenia i sprzężenia klimatyczne. Przykłady.

1.4 Punkty krytyczne w systemie klimatycznym Ziemi

• Punkt krytyczny zjawiska. Przykłady zjawisk związanych ze zmianą klimatu mających punkty krytyczne. Problemy z wyznaczaniem punktów krytycznych. Próg planetarny.

Jak węgiel krąży w przyrodzie?

2.1 Węgiel na Ziemi

• Rezerwuary węgla na Ziemi. Wolny i szybki cykl węglowy – definicje.

2.2 Wolny cykl węglowy i termostat węglowy

• Wietrzenie skał. Powstawanie osadów. Wulkanizm. Powstawanie paliw kopalnych. Termostat węglowy – wietrzenie skał i wulkanizm jako mechanizmy regulujące klimat.

2.3 Węgiel w oceanach

• Formy występowania węgla w oceanach. Skąd węgiel bierze się w oceanie. Reakcje chemiczne z udziałem węgla. Zakwaszanie oceanu. Zagrożenie związane z niedoborem jonów węglanowych w wodzie.

2.4 Węgiel w ekosystemach lądowych

• Procesy, dzięki którym węgiel jest gromadzony i uwalniany z ekosystemów lądowych. Roczny cykl koncentracji CO2 w atmosferze. Przykłady procesów związanych z przepływami węgla między atmosferą i ekosystemami.

2.5 Impuls węglowy i jego usuwanie z atmosfery

• Procesy zachodzące w systemie klimatycznym Ziemi po uwolnieniu do atmosfery dużej ilości dwutlenku węgla. Rola ekosystemów, oceanów i wietrzenia skał w usuwaniu CO2. Skale czasowe.

Skąd się biorą antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych?

• 3.1 Antropogeniczne emisje dwutlenku węgla
• Spalanie paliw kopalnych jako wygodne źródło energii. Emisje dwutlenku węgla związane z działalnością człowieka po rewolucji przemysłowej: spalanie paliw kopalnych, zmiany użytkowania terenu. Zmiany w koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze.

3.2 Antropogeniczne emisje innych gazów cieplarnianych

• Procesy prowadzące do emisji i zmiany koncentracji atmosferycznej metanu, tlenku azotu(I), freonów i innych gazów technicznych.

3.3 Emisje gazów cieplarnianych z różnych sektorów gospodarki

• Ekwiwalent CO2. Bezpośrednie i pośrednie emisje gazów cieplarnianych. Udział poszczególnych sektorów gospodarki (energetyki i ciepłownictwa, przemysłu, rolnictwa (w tym hodowli zwierząt), leśnictwa i zmian użytkowania terenu, budynków, transportu (w tym lotnictwa) i odpadów.

3.4 Emisje gazów cieplarnianych a klimat

• Zestawienie wkładów poszczególnych gazów cieplarnianych w ocieplenie klimatu.

Dlaczego emisje gazów cieplarnianych wciąż rosną?

4.1 Klimat jako dobro publiczne

• Cechy dobra publicznego w kontekście klimatu. Zarządzanie globalnym dobrem publicznym. Tragedia wspólnego pastwiska. Historia konwencji klimatycznych. Działania w kierunku skutecznej ochrony klimatu.

4.2 Tożsamość Kai – źródła wzrostu emisji

• Formuła matematyczna Tożsamości Kai. Zastosowanie Tożsamości Kai do oceny źródeł wzrostu emisji dwutlenku węgla. Analiza głównych czynników wzrostu emisji – demografii, konsumpcji, energochłonności.

Fakty i mity o zmianie klimatu

5.1 Skąd wiemy, że to wzrost koncentracji gazów cieplarnianych doprowadził do zmiany klimatu?

• Zmiany w bilansie promieniowania – emisji promieniowania z atmosfery. Zmiany temperatury na różnych piętrach atmosfery (ogrzewanie troposfery, ochładzanie stratosfery). Zmiany w częstości ciepłych dni i nocy. Brak wzrostu aktywności słonecznej. Ogrzewanie się oceanu.

5.2 Skąd wiemy, że to działalność człowieka doprowadziła do wzrostu koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze?

• Czasowa zbieżność wzrostu koncentracji gazów cieplarnianych z rozwojem przemysłu i rolnictwa. Pomiary zawartości i przepływów węgla między jego rezerwuarami na Ziemi. Zmiany składu izotopowego węgla w atmosferze.

5.3 Mity klimatyczne

• Błędy logiczne i strategie prowadzące do powstawania mitów: niepełne przesłanki i nieuprawnione wnioski, nieprawdziwe przesłanki, wybieranie wisienek, fałszywa dychotomia, fałszywi eksperci, nierealistyczne wymagania, teorie spiskowe.

Co powstrzymuje nas od przeciwdziałania zmianie klimatu?

6.1 Zaprzeczanie zmianom klimatu. Jak to wyjaśnić?

• Pojęcie denializmu klimatycznego (negacjonizmu). Tło społeczno-polityczne powstania ‘maszyny zaprzeczania’ zmianie klimatu. Główne podmioty i strategie zaprzeczania zmianie klimatu. Postawy wobec zmiany klimatu w USA.

6.2 Postawy wobec zmiany klimatu w Polsce

• Wiedza Polaków o zmianie klimatu na tle danych z innych krajów. Wyniki badań oceniających opinie na temat tego zjawiska i możliwych rozwiązań.

6.3 Jakie są bariery dla zachowań prośrodowiskowych?

• Bariery psychologiczne dla podjęcia działań ograniczających zmianę klimatu. Działania indywidualne i systemowe. Czynniki kształtujące indywidualne zachowania prośrodowiskowe. Uczucie niepokoju a działanie na rzecz zmiany klimatu. Bariery strukturalne i psychologiczne. Komunikacja, edukacja i zmiana zachowania.

Wpływ rozwoju gospodarki przemysłowej na stan klimatu i przyrody

7.1 Jak do kryzysu klimatycznego i ekologicznego podchodzi ekonomia?

• Przegląd podejść ekonomistów do problemów środowiskowych i zmiany klimatu. Ekonomia oparta o wzrost gospodarczy, ekonomia stacjonarna (steady-state economy) i ekonomia ekologiczna. Model DICE Williama Nordhausa. Rola wartości moralnych, norm społecznych i prawa. Wizja świata cieplejszego o 4°C – ćwiczenie i komentarz specjalistów.

7.2 Protokół montrealski jako przykład skutecznego międzynarodowego porozumienia ekologicznego

• Budowa i znaczenie warstwy ozonowej dla życia na Ziemi. Problem niszczenia warstwy ozonowej (tzw. dziura ozonowa). Wydarzenia prowadzące do podpisanie Protokołu montrealskiego. Wnioski z historii zapobiegania niszczeniu warstwy ozonowej dla porozumień chroniących klimat.

Jak zmiana klimatu wpływa na przyrodę nieożywioną?

8.1 Zmiana klimatu to zmiana statystyk

• Rozkład prawdopodobieństwa występowania zjawisk. Rozkład gaussowski. Zmiany średniej i wariancji rozkładu. Rozkład skośny. Zmiany skośności rozkładu.

8.2 Scenariusze na przyszłość

• Reprezentatywne ścieżki koncentracji gazów cieplarnianych jako punkt wyjścia do przygotowywania projekcji klimatu.

8.3 i 8.4 Zmiany w pogodzie, oceanie i kriosferze

• Pojęcia anomalii i okresu referencyjnego. Zmiany statystyk związanych z temperaturą, opadami, zjawiskami burzowymi i prędkościami wiatru. Zmiany w cyrkulacji atmosferycznej i zachmurzeniu. Lód morski w Arktyce i spadek jego zasięgu. Lodowce i lądolody, spadek ich masy. Wzrost poziomu morza i jego przyczyny. Zmiany w cyrkulacji wód oceanicznych. Topnienie wieloletniej zmarzliny.

Jak zmiana klimatu wpływa na przyrodę ożywioną?

9.1 Dostępność wody

• Czynniki decydujące o dostępności wody: parowanie, retencja. Retencja w Polsce. Wpływ suszy na ekosystemy.

9.2 Wpływ zmian klimatu na osobniki, populacje, gatunki

• Nisza ekologiczna. Tempo zmian a możliwości adaptacji. Pośredni wpływ zmiany klimatu na populacje.

9.3 Różnorodność biologiczna a funkcjonowanie ekosystemów

• Pojęcie różnorodności biologicznej. Destabilizacja ekosystemów. Gatunek zwornikowy. Regeneracje ekosystemu po zaburzeniu.

9.4 Wpływ człowieka na różnorodność biologiczną

• Działania człowieka prowadzące do globalnego spadku różnorodności biologicznej. Różnorodność globalna i lokalna.

9.5 Połączenia: efekty bezpośrednie i sprzężenia zwrotne

• Znaczenie bioróżnorodności dla człowieka. Usługi systemowe. Wpływ zmian w ekosystemach na klimat.

Połączenia. Jak zmiany w biosferze wpływają na klimat?

10.1 Klimatyczne sprzężenia zwrotne – czy mamy na nie wpływ?

• Przegląd sprzężeń klimatycznych związanych i niezwiązanych z cyklem węglowym. Pożary torfowisk.

10.2 i 10.3 Ekosystemy, węgiel i klimat

• Węgiel organiczny i nieorganiczny. Gromadzenie węgla w ekosystemach. Zmiana klimatu a ekosystemy lądowe – specjalny raport IPCC. Udział ekosystemów w magazynowaniu i przepływach węgla: lasy, torfowiska i bagna, ekosystemy rolnicze.

10.4 Nie tylko zmiana klimatu. Granice planetarne, czyli jaka jest odporność biosfery na działania człowieka

• Nakładanie się problemów środowiskowych. Stabilność systemu klimatycznego. “Granice wzrostu” Klubu Rzymskiego. Koncepcja Granic Planetarnych Rockstroma. Utrata różnorodności biologicznej. Zaburzenia cykli biogeochemicznych azotu i fosforu. Degradacja ekosystemów. Zakwaszenie oceanów. Aerozole atmosferyczne.

Społeczne i psychologiczne konsekwencje zmiany klimatu

11.1 Wpływ zmiany klimatu na nierówności i migracje na świecie

• Wpływ zmiany klimatu na środowisko życia ludzi, wzrost nierówności dochodowych i migracje ludności. Konsekwencje zmiany klimatu dla mieszkańców różnych regionów świata.

11.2 Konsekwencje psychologiczne zmiany klimatu

• Wpływ zmiany klimatu na poziom ubóstwa i organizację społeczeństw. Klimat a zdrowie psychiczne. Lęk, depresja klimatyczna, stres i inne konsekwencje psychologiczne. Znaczenie wspólnotowości.

11.3 Co ludzie czują wobec zmiany klimatu?

• Emocje wobec zmiany klimatu, mechanizm zaprzeczania i dystansowania się. Lęk i działanie. Strategie radzenia sobie ze stresem.

Jak przeciwdziałać kryzysowi klimatycznemu?

12.1 Najważniejsze wnioski z raportu IPCC o ociepleniu o 1,5℃

• Porozumienie paryskie. Cele raportu IPCC. Najważniejsze wnioski z raportu. Działania konieczne do wypełnienia założeń Porozumienia paryskiego. Redukcja emisji antropogenicznych netto. Ujemne emisje. Inżynieria klimatyczna.

12.2 Transformacja sektora energetycznego

• Uwarunkowania dla zmian w energetyce: zapotrzebowanie na energię, magazynowanie energii, koszty inwestycji, uwarunkowania historyczne. Ograniczanie emisyjności energetyki: redukcja zużycia energii, wychwyt i składowanie CO2, zmiana metod produkcji energii. Niskoemisyjne metody produkcji energii: źródła odnawialne (elektrownie wodne, wiatrowe, słoneczne, wykorzystanie biomasy), energetyka jądrowa. Dobór paliw w elektrowniach konwencjonalnych. Trendy i perspektywy energetyki.

12.3 Smog a zmiana klimatu

• Pojęcie smogu. Smog a zmiana klimatu – przyczyny i rozwiązania. Wpływ smogu i dwutlenku węgla na zdrowie.

Działania ograniczające zmianę klimatu

13.1 Mitygacja i adaptacja do zmiany klimatu – rozwiązania ekonomiczne

• Działania systemowe podejmowane w UE w celu ograniczenia emisji dwutlenku węgla. Metody opodatkowania emisji CO2. Efektywność energetyczna. Dekarbonizacja energetyki. Opłacalność energetyki jądrowej. Adaptacja do zmiany klimatu w Polsce.

13.2 Mitygacja i adaptacja do zmiany klimatu – gospodarowanie ekosystemami

• Ochrona dzikiej przyrody. Restytucja ekosystemów zdegradowanych: lasy, mokradła, rzeki. Rolnictwo regeneracyjne. Zmiana diety. Przyroda w miastach.

13.3 Co mogę zrobić dla klimatu?

• Działania indywidualne i zbiorowe. Ograniczanie śladu węglowego. Działania w sferze publicznej. Znaczenie komunikacji i rozmów na temat zmiany klimatu. Rola działań indywidualnych w tworzeniu wzorców i norm etycznych. Wnioski z historii dużych zmian społecznych.

[/tab]

[/tabs]