Filozofia przyrody pełniła istotną rolę w dziejach Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W okresie formowania się Wydziału Filozoficznego PAT, w środowisku tym ścierały się różne podejścia badawcze. W latach 1978–1993 filozofię przyrody uprawiano tam zarówno w nawiązaniu do neotomizmu (K. Kłósak, T. Wojciechowski, P. Lenartowicz), jak i w ścisłym kontakcie z naukami szczegółowymi, współczesną logiką i filozofią nauki. Dużą rolę w rozwoju tego drugiego podejścia – określanego jako „filozofia w nauce” – mieli nie tylko jego twórcy (M. Heller, J. Życiński), ale także ich uczniowie oraz współpracownicy. Przedstawiciele „filozofii w nauce” kładli nacisk na pogłębiony dialog z naukami matematyczno-przyrodniczymi oraz prowadzenie badań interdyscyplinarnych, co wpisywało się w krakowski styl uprawiania filozofii przyrody, rozwijany tutaj co najmniej od drugiej połowy XIX wieku. Duży wkład w promowanie tego dialogu miał po II wojnie światowej między innymi Karol Wojtyła, co również zostało wyeksponowane w niniejszej publikacji.

W omawianym okresie filozofowie przyrody na Papieskiej Akademii Teologicznej nie tworzyli środowiska jednolitego pod względem ideowym. Niezależnie od tego usiłowali oni rozwijać filozofię otwartą na wyzwania płynące ze strony współczesności, przydatną do dyskusji na styku nauka-religia, a zarazem zdolną do odparcia ideologicznej ofensywy marksizmu. Zwłaszcza przedstawiciele „filozofii w nauce” stali się wówczas promotorami nowego, interdyscyplinarnego stylu uprawiania filozofii przyrody, którego oddziaływanie sięga obecnie daleko poza lokalny, krakowski kontekst.

Jak dotąd nie przeprowadzono dokładniejszych analiz, które po​zwoliłyby przybliżyć te różne koncepcje filozofii przyrody w środowisku PAT z perspektywy historyczno-filozoficznej. Niniejsza książka ma na celu uzupełnić tę lukę, wychodząc naprzeciw potrzebie rozwijania badań nad polską refleksją metafilozoficzną i filozofią przyrody.

[tabs]
[tab title=”Spis treści”]

Spis treści

Wykaz skrótów

Wstęp

1. Źródła i konteksty filozofii przyrody na Papieskiej Akademii Teologicznej

• • 1.1. Okres przed 1945 rokiem
  • 1.1.1. Filozofia przyrody na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego
  • 1.1.2. Krakowska filozofia przyrody w kręgu przyrodników i filozofów nietomistycznych
  • 1.2. Okres po 1945 roku
  • 1.2.1. Neotomistyczna filozofia przyrody w ujęciu Kazimierza Kłósaka i Tadeusza Wojciechowskiego
  • 1.2.2. Rozwój środowiska interdyscyplinarnego w kręgu Karola Wojtyły
  • 1.3. Podsumowanie

2. Między tradycją a współczesnością: od neotomistycznej filozofii przyrody do „Filozofii w Nauce” (1978–1986)

• 2.1. Jak rodziła się filozofia przyrody na Papieskiej Akademii Teologicznej?
• 2.2. Kontynuacja badań na polu neotomistycznej filozofii przyrody w ujęciu Kazimierza Kłósaka
• 2.3. Filozofia przyrody w kontekście problemów antropologicznych: Tadeusz Wojciechowski
• 2.4. Początki „filozofii w nauce” Michała Hellera
• 2.5. Filozofia przyrody w kontekście filozofii analitycznej: Józef Życiński
• 2.6. Podsumowanie

3. W stronę nowej filozofii przyrody: stadium rozkwitu „Filozofii w Nauce” (1987–1993)

• 3.1. Rozwój środowiska filozofów przyrody na Wydziale Filozoficznym PAT w latach 1987–1993
• 3.2. Schyłek neotomistycznej filozofi i przyrody na Wydziale Filozoficznym PAT: Tadeusz Wojciechowski i Piotr Lenartowicz
• 3.3. „Filozofia w nauce”: stadium realizacji (Michał Heller, Józef Życiński)
• 3.4. Oddziaływanie „filozofi i w nauce” w środowisku krakowskim
• 3.5 Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia

[/tab]
[tab title=”Wstęp„]

Wstęp^[1]

Można zaryzykować stwierdzenie, że filozofia przyrody jest najstarszą spośród dyscyplin filozoficznych. Jej korzenie sięgają pierwszych prób racjonalnego i naturalistycznego (przynajmniej w odniesieniu do wcześniejszych kosmogonii) zrozumienia przyrody, jakie podejmowane były przez jońskich myślicieli ponad 2500 lat temu. Od tamtej pory dokonał się ogromny postęp w badaniu natury, przez co wiele zadań dawnej filozofii przyrody z czasem przejęły wyspecjalizowane nauki szczegółowe. Mimo postępów, jakie dokonały się w przyrodoznawstwie zwłaszcza na przestrzeni ostatnich pięciu stuleci, filozofia przyrody przetrwała i do dziś jest dyscypliną wykładaną na wielu uniwersytetach. Choć wciąż podejmowane są próby kwestionowania jej poznawczej wartości, cieszy się ona szacunkiem nie tylko na wydziałach filozoficznych^[2].

Znaczenie filozofii przyrody w kontekście współczesnej kultury intelektualnej wydaje się istotne co najmniej z kilku powodów. Nauki szczegółowe, rozwijające się obecnie w obszarze wąskich specjalizacji, realizują swoje poznawcze zadania przede wszystkim w nawiązaniu do wyzwań praktycznych, przed jakimi stoją dzisiejsze społeczeństwa. Nie interesuje ich kształtowanie szerszej, ogólnej wizji rzeczywistości, która zaspokajałaby także światopoglądowe potrzeby człowieka. Tutaj otwiera się właśnie pole możliwości dla filozofii przyrody, która w oparciu o bogaty materiał empiryczny i teoretyczny usiłuje konstruować spójny, bardziej całościowy obraz świata. Jest to nie bez znaczenia wobec rozpowszechnionych w szeroko rozumianej kulturze tendencji irracjonalnych, z jakimi uczeni zmagali się także w minionych wiekach. Co ważne, filozofia przyrody odgrywa również istotną rolę w dyskusjach dotyczących relacji między nauką a religią, stanowiąc nieraz pomost dla dyskusji z pogranicza przyrodoznawstwa i teologii^[3].

Mając jednak na uwadze złożone dzieje nauki i filozofii, truizmem będzie stwierdzenie, iż nie istnieje jedna postać filozofii przyrody, tzn. wyczerpujący, spójny i jednolity filozoficznie pogląd na otaczający nas świat przyrodniczy. Można wyróżnić różne stanowiska i koncepcje w filozofii przyrody, podobnie jak to ma miejsce w przypadku ontologii, epistemologii czy w etyce^[4]. Trudno także mówić o zgodności w kontekście problemów na gruncie teorii i metodologii filozofii przyrody, która zajmuje się m.in. próbą odpowiedzi na pytanie o sposób uprawiania filozoficznej refleksji nad światem. Nie ma też zgodności co do tego, jak i według jakich kryteriów oceniać wartość poszczególnych nurtów filozofii przyrody, zwłaszcza że koncepcje te są nieraz uwikłane w różne, nie zawsze wyrażane explicite założenia o charakterze ontologicznym, epistemologicznym i metodologicznym, które należałoby z kolei oceniać według jeszcze innych kryteriów.

Zwraca się niekiedy uwagę, że jednym z podstawowych czynników przesądzających o wartości danej koncepcji filozofii przyrody jest jej zgodność z wynikami nauk przyrodniczych. Co jednak należy rozumieć tutaj przez „wyniki nauk przyrodniczych” i na czym miałaby polegać filozoficzna „zgodność” z tym, co głosi się na gruncie przyrodoznawstwa? Obok tych pytań pojawiają się kolejne: co rozumiemy przez „naukę”, jaka jest jej istota, na czym polega „poznanie naukowe”? Kwestie te były tradycyjnie podejmowane przez ogólną metodologię i logikę. Nic więc dziwnego, że od wielu lat filozofię przyrody uprawia się już w ścisłej łączności z najnowszą logiką i filozofią przyrodoznawstwa, a niekiedy wręcz zakresy przedmiotowe tych dyscyplin się przecinają. Widoczne jest to m.in. w wielu nurtach polskiej filozofii przyrody ostatnich dziesięcioleci. Dyscyplina ta prężnie rozwijała się w drugiej połowie XX wieku w obrębie różnych ośrodków akademickich w kraju, ciesząc się popularnością zwłaszcza na wydziałach kościelnych takich uniwersytetów jak Katolicki Uniwersytet Lubelski, Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie (dziś Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) czy Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie (dziś Uniwersytet Papieski Jana Pawła II).

Badania na polu filozofii przyrody pełniły istotną rolę w dziejach PAT. Niniejsze opracowanie koncentrować się będzie wokół pytania o obecność koncepcji filozofii przyrody na tej uczelni w początkowym okresie jej istnienia. Przez „koncepcję” rozumiem tutaj zbiór założeń, hipotez i poglądów podzielanych przez danego myśliciela, nurt lub system filozoficzny, określających sposób uprawiania refleksji o charakterze filozoficznym. W pracach historycznych czy metafilozoficznych zwykło się wyróżniać różne „koncepcje”, „typy” i „nurty” filozofii, biorąc pod uwagę ich przedmiot badawczy, cel, metody czy stosunek do innych dziedzin wiedzy itd. Nie inaczej jest w filozofii przyrody, która może występować w bardzo różnych odmianach.

Kluczową hipotezę tego opracowania można wyrazić w twierdzeniu, iż w okresie formowania się Wydziału Filozoficznego PAT ścierały się w tym środowisku różne, nieraz bardzo odmienne koncepcje badawcze^[5]. Obok propozycji neoscholastycznych rozwijano także inne podejścia metafilozoficzne, ukierunkowane na ściślejszy kontakt z naukami przyrodniczymi, logiką i historią oraz filozofią nauki. Dotychczas jednak nie przeprowadzono dokładniejszych analiz, które pozwoliłyby przybliżyć te koncepcje z perspektywy historyczno-filozoficznej. Zamiarem autora jest, aby niniejsza rozprawa uzupełniła tę lukę, wychodząc jednocześnie naprzeciw potrzebie rozwijania badań nad polską refleksją metafilozoficzną i filozofią przyrody^[6].

Celem książki jest próba odpowiedzi na pytanie: jakie koncepcje filozofii przyrody były reprezentowane w środowisku PAT w Krakowie w latach 19781993? Przedział czasowy pracy wyznaczony jest istotnymi datami z dziejów Wydziału Filozoficznego tej uczelni, które wiążą się również ściśle z filozofią przyrody. Od 1978 roku odbywały się w Krakowie seminaria interdyscyplinarne, organizowane przez dwóch ważnych myślicieli związanych z tą uczelnią – Michała Hellera i Józefa Życińskiego. Spotkania w gronie filozofów i uczonych stały się na przestrzeni lat istotnym czynnikiem stymulującym rozwój środowiska interdyscyplinarnego na PAT. W 1978 roku rozpoczął także działalność Instytut Filozofii przy Papieskim Wydziale Teologicznym^[7]. W obrębie tej jednostki naukowo-dydaktycznej – która z czasem przekształciła się w Wydział Filozoficzny PAT – filozofowie przyrody odgrywali bardzo istotną rolę, będąc m.in. promotorami wielu inicjatyw ważnych z punktu widzenia badań na styku nauki i filozofii. Działalność tych uczonych obejmowała całe lata 80., a efekty ich pracy były widoczne także w kolejnych dekadach. Jednak w obliczu nowej sytuacji politycznej, u progu lat 90. XX w. zaczęły się na PAT dokonywać pewne zmiany, które dotknęły również przedstawicieli filozofii przyrody. Ważny w tym kontekście był zwłaszcza rok 1993, kiedy zaprzestano organizacji konwersatoriów interdyscyplinarnych w takiej formie, w jakiej odbywały się one na przestrzeni minionych kilkunastu lat. Należy jednak dodać, że grono pierwszych uczniów Hellera i Życińskiego zaczęło już wtedy zyskiwać na znaczeniu w lokalnym środowisku, dominując także w strukturach PAT. Tym samym zamknął się pewien istotny etap w dziejach filozofii przyrody na tej krakowskiej uczelni.

W zależności od przyjętych założeń metodologicznych, ontologicznych i epistemologicznych, filozofowie przyrody przyjmują zwykle różne – nie zawsze wyrażone wprost – stanowiska w kontekście pytań: co to jest filozofia przyrody?, jaki jest przedmiot badań tej dyscypliny?, w jaki sposób podejmować refleksję nad naturą?, jak rozumieć stosunek filozofii przyrody do innych dziedzin filozofii oraz nauk matematyczno-przyrodniczych? W książce zamierzam podjąć te zagadnienia, przedstawiając w sposób chronologiczny kolejne etapy rozwoju koncepcji filozofii przyrody w środowisku PAT.

W realizacji zamierzonego celu badawczego posłużą: metoda rekonstrukcji, analiza historyczno-filozoficzna (w tym analiza porównawcza) oraz próba syntezy^[8]. Badania zostaną przeprowadzone w oparciu o następujące materiały źródłowe:

1. Publikacje drukowane (książki, artykuły, recenzje, sprawozdania itd., w tym wydawnictwa z tzw. drugiego obiegu)^[9].
2. Materiały archiwalne, udostępnione przez Archiwum Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Dziekanat Wydziału Filozoficznego UPJPII oraz przez osoby prywatne.

3. Autorskie wywiady z osobami, które w latach 1978-1993 współtworzyły filozofię przyrody na PAT lub były świadkami jej rozwoju (np. jako studenci lub współpracownicy filozofów związanych z PAT). Rozmowy zostały przeprowadzone przeze mnie w oparciu o kwestionariusze pytań, ze świadomością zalet i ograniczeń techniki wywiadu jako elementu przyjętej metody badawczej^[10].

Niniejsza publikacja jest pierwszym tego typu studium, w którym podjęta zostanie – w ujęciu historyczno-filozoficznym – problematyka filozofii przyrody rozwijającej się w środowisku Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Wczesne lata istnienia tego ośrodka naukowego były jak dotąd słabo przebadane. W założeniu publikacja powinna przyczynić się do ukazania dziejów i specyfiki uprawiania filozofii przyrody w Papieskiej Akademii Teologicznej w omawianym okresie, stanowiąc równocześnie punkt wyjścia do dalszych badań. Analiza poglądów omawianych autorów podporządkowana została celom niniejszej pracy oraz zawężona przez przyjęte ramy czasowe, stąd nie pretenduje ona do miana wyczerpującego studium myśli wspomnianych autorów.

Na strukturę książki składają się – oprócz wstępu, zakończenia i bibliografii – trzy główne rozdziały. Każdy z nich jest zwieńczony syntetyczną częścią podsumowującą analizy podjęte w danym rozdziale. W pierwszym rozdziale podąłem próbę zaprezentowania najważniejszych źródeł i kontekstów rozwoju powojennej filozofii przyrody, uprawianej w latach 1978-1993 w obrębie PAT. Zainteresowania filozoficzno-przyrodnicze nie pojawiły się w tym środowisku nagle, były raczej wynikiem wielu czynników historycznych. Aby zrozumieć uwarunkowania oraz przyczyny rozkwitu tego nurtu badawczego, należało dokonać historyczno-filozoficznej rekonstrukcji poglądów tych krakowskich uczonych, którzy swoimi ideami i działalnością organizacyjną inspirowali metodę uprawiania filozofii w ścisłym kontakcie z naukami matematyczno-przyrodniczymi. W literaturze zwykło się odwoływać w tym kontekście do historii wyjątkowego fenomenu, jakim jest krakowska filozofia przyrody okresu przedwojennego^[11].

Dwa kolejne rozdziały koncentrować się będą wokół pytania o sposób uprawiania filozofii przyrody na PAT w latach 1978-1993. Z tą uczelnią związani byli wtedy m.in. Kazimierz Kłósak, Tadeusz Wojciechowski, Piotr Lenartowicz, a także Heller i Życiński (oraz ich uczniowie i współpracownicy). Formowali oni krakowską filozofię przyrody nie tylko poprzez publikacje naukowe, ale również za sprawą licznych inicjatyw akademickich (seminaria, sympozja, działalność wydawnicza itd.) o randze krajowej i międzynarodowej. Działalność tych filozofów zostanie poddana analizom, które pozwolą odpowiedzieć na pytanie, jakie koncepcje filozofii przyrody reprezentowali filozofowie przyrody związani z PAT w okresie formowania się tej uczelni, a także w jaki sposób one rozwijały się lub zanikały w tym środowisku akademickim.

Zakres czasowy drugiego rozdziału wyznaczać będą lata 1978-1986, kiedy w PAT kształtowało się nowe podejście do uprawiania filozofii przyrody, wypierające tradycję neoscholastyczną. W roku 1986 to oryginalne podejście cieszyło się na tej uczelni coraz większym uznaniem, wówczas także światło dzienne ujrzał artykuł M. Hellera, w którym krakowski uczony wskazał obszar badawczy wypracowanej przez siebie i swoich współpracowników koncepcji, którą określił „filozofią w nauce”^[12]. Można powiedzieć, że wraz z 1986 rokiem zakończył się wczesny etap rozwoju tego podejścia do uprawiania filozofii przyrody w obrębie PAT. Począwszy od roku 1987 pogłębiał się tam zanik tradycyjnej filozofii przyrody, którą reprezentował wcześniej m.in. Kłósak. Podejście to było konsekwentnie wypierane przez rosnące na znaczeniu środowisko skupione wokół najważniejszych przedstawicieli „filozofii w nauce” – Hellera i Życińskiego. Przedmiotem trzeciego rozdziału będą właśnie losy filozofii przyrody na PAT od roku 1987 do roku 1993, kiedy „filozofia w nauce” stawała się właściwie dominującym nurtem na tej krakowskiej uczelni^[13]. Ujęcie kilkunastoletnich dziejów filozofii przyrody na PAT w kluczu chronologicznym, a nie wyłącznie problemowym, powinno pozwolić w bardziej klarowny sposób prześledzić, jak zachodził rozwój poglądów na sposób uprawiania filozoficznej refleksji nad nauką i przyrodą w tym ośrodku akademickim oraz w okresie poprzedzającym działalność PAT^[14].

W tym miejscu pragnę złożyć serdeczne podziękowania za wszelką życzliwość, inspiracje i pomoc w trakcie studiów doktoranckich oraz w przygotowaniu rozprawy doktorskiej mojemu Promotorowi, Panu dr. hab. Pawłowi Polakowi, prof. UPJPII – Kierownikowi Katedry Historii i Filozofii Nauki. Dziękuję również Dziekanowi Wydziału Filozoficznego, ks. dr. hab. Jarosławowi Jagielle, prof. UPJPII, za okazywaną pomoc w czasie prac nad doktoratem. Podziękowania pragnę również złożyć osobom, z którymi miałem okazję przeprowadzić rozmowy na tematy związane z historią Wydziału Filozoficznego PAT: J.E. ks. kard. prof. dr. hab. Marianowi Jaworskiemu, ks. prof. dr. hab. Michałowi Hellerowi, prof. dr. hab. Karolowi Tarnowskiemu, prof. dr. hab. Janowi Woleńskiemu, prof. dr. hab. Andrzejowi Fulińskiemu, ks. prof. dr. hab. Józefowi Makselonowi, ks. prof. dr. hab. Władysławowi Zuziakowi^[15], ks. dr. hab. Januszowi Mączce, prof. UPJPII, ks. dr. hab. Adamowi Olszewskiemu, prof. UPJPII, dr. Krzysztofowi Turkowi, dr. Adamowi Workowskiemu. Podziękowania kieruję także w stronę osób, które pomagały w pracach nad materiałami archiwalnymi, zwłaszcza Pani mgr Justynie Kosoń z Dziekanatu Wydziału Filozoficznego UPJPII oraz Pani mgr Lidii Lis z Archiwum UPJPII.

Wkład w ostateczny kształt tej książki mieli również recenzenci mojej rozprawy doktorskiej – dr hab. Tadeusz Sierotowicz (Istituto di Scienze Religiose w Bolzano) oraz dr hab. Jacek Rodzeń, prof. UJK (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), którym składam serdeczne podziękowania za cenne uwagi i bardzo inspirującą dyskusję podczas publicznej obrony pracy doktorskiej.

W sposób szczególny dziękuję mojej Rodzinie oraz Bliskim. To dzięki Waszej życzliwości i wieloletniemu wsparciu filozofia mogła stać się w moim życiu nie tyle okazjonalnym hobby, co codzienną pasją.

^[1]     Niniejsza publikacja powstała na podstawie pracy doktorskiej, którą obroniłem na Wydziale Filozoficznym UPJPII w 2020 roku. Uzyskałem środki finansowe na przygotowanie rozprawy doktorskiej z Własnego Funduszu Stypendialnego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

^[2]     W Polsce przedmiot o nazwie „Filozofia przyrody” bywał w ostatnim czasie wykładany np. na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydziale Chemii Uniwersytetu Gdańskiego, Wydziale Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego czy Wydziale Nauk o Zwierzętach Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

^[3]      Zob. np. Z. Hajduk, Koncepcje filozofii przyrody, w: Dydaktyka filozofii. Tom III: filozofia przyrody, red. S. Janeczek, A. Starościc, D. Dąbek, J. Herda, Lublin 2013, s. 22-23; Tenże, Filozofia przyrody, filozofia przyrodoznawstwa, metakosmologia, Lublin 2007, s. 312-330.

^[4]      Zob. np. J. Mączka, Uwagi na temat przedmiotu filozofii przyrody, w: Dydaktyka filozofii. Tom III: filozofia przyrody, red. S. Janeczek, A. Starościc, D. Dąbek, J. Herda, Lublin 2013, s. 53-67.

^[5]      Można w tym miejscu podnieść kwestię, czy zamiast o „hipotezie” nie należałoby raczej mówić o „stanie faktycznym” – wszak czymś naturalnym dla filozofów są różnice stanowisk, a wielość podejść w obrębie różnych dyscyplin filozoficznych jest regułą, a nie wyjątkiem. Nie inaczej jest zresztą w przypadku filozofii przyrody, co wyżej zostało również zasygnalizowane. Wydaje się jednak, że użycie słowa „hipoteza” jest w tej książce uprawnione co najmniej z dwóch powodów, związanych z kontekstem historyczno-filozoficznym. Po pierwsze, w okresie powojennym w polskiej filozofii dominującą rolę – przynajmniej w obiegu oficjalnym – odgrywała myśl marksistowska. Również w latach 70. i 80. XX wieku pluralizm w obrębie polskiej filozofii nie był czymś mile widzianym przez ideologów komunistycznych. Po drugie, różnorodność podejść w uprawianiu filozofii przyrody nie była także zjawiskiem powszechnym wśród rodzimych filozofów chrześcijańskich (a przede wszystkim o myślicielach chrześcijańskich będzie w tej publikacji mowa). W obrębie różnych subdyscyplin filozoficznych dominowała u nas wierność tomizmowi, a krytyczne stanowisko względem myśli nawiązującej do Tomasza z Akwinu wywoływało niekiedy ostre reakcje.

^[6]      Zob. M. Rembierz, O potrzebie badań nad polską refleksją metafilozoficzną, w: Historia filozofii polskiej. Dokonania, poszukiwania, projekty, red. A. Dziedzic i in., Warszawa 2007, s. 205-212. Zob. także: P. Polak, Znaczenie refleksji historycznej dla współczesnej filozofii przyrody. Zarys przykładowego programu badawczego, „Studia Philosophiae Christianae” 49 (2013), s. 25-42.

^[7]      Była to jednostka naukowo-dydaktyczna poprzedzająca działalność Wydziału Filozoficznego PAT, który z kolei powołany został de facto dopiero w 1981 roku mocą dokumentu Jana Pawła II Beata Hedvigis. Więcej szczegółów historycznych na temat genezy Wydziału Filozoficznego PAT zostanie przedstawionych w dalszej części pracy.

^[8]      Warto nadmienić, że słowo „synteza” jest wieloznaczne, przez co bywa różnie rozumiane, nawet w obszarze metodologii nauk. Tutaj mam na myśli syntezę historyczno-filozoficzną, nawiązując do propozycji metodologicznych Z. Hajduka dotyczących trzech etapów metody historycznej: szukania i porządkowania źródeł, analizy i krytyki źródeł oraz właśnie syntezy, dokonanej w oparciu o uprzednią analizę (zob. Z. Hajduk, Ogólna metodologia nauk, Lublin 2012, s. 118-128). Syntezę będę więc rozumiał jako próbę umiejscowienia określonych faktów historyczno-filozoficznych w kontekście innych faktów celem stworzenia spójnej, chronologicznie uporządkowanej narracji dotyczącej dziejów filozofii przyrody na PAT. Istotnym elementem tak rozumianej syntezy są generalizacje, które będą miały także charakter genetyczno-wyjaśniający i porównawczy. Natomiast efektem zastosowania metody syntezy będą m.in. hipotezy oraz różne perspektywy badawcze (omówione np. w ostatniej części książki), jakie wyłaniają się w kontekście poruszanych w książce zagadnień.

^[9]      Niektóre części książki powstały w oparciu o fragmenty innych prac (często z uzupełnieniami i poprawkami) mojego autorstwa: K. Trombik, The origin and development of the Center for Interdisciplinary Studies. A historical outline by 1993, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” , nr 66 (2019), s. 271-295; tenże, Konstanty Michalski – filozofem przyrody?, „Studia Włocławskie”, nr 21 (2019), s. 491-506; tenże, Koncepcja uprawiania filozofii przyrody w ujęciu Tadeusza Wojciechowskiego – próba rekonstrukcji historyczno-filozoficznej, „Roczniki Filozoficzne”, nr 66 (2018), s. 133-152; tenże, Jak rodziła się filozofia na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie? Zarys historyczny do roku 1991, w: 40 lat filozofii w uczelni papieskiej w Krakowie, red. J. Jagiełło, Kraków 2018, s. 15-38; tenże, Wyjątkowy status człowieka w przyrodzie? Nauki ewolucyjne a chrześcijańska antropologia, „Semina Scientiarum”, nr 17 (2018), s. 107-144; tenże, Koncepcja filozofii przyrody według Franciszka Gabryla. Próba rekonstrukcji, „Studia Ełckie”, nr 20 (2018), s. 309-318; tenże, Wolność a łaska. Interpretacja problemu w filozofii Józefa Tischnera, „Analecta Cracoviensia”, nr 50 (2018), s. 173-190; tenże, Aleksandra Usowicza wkład do badań nad dziejami filozofii krakowskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, nr 36 (2017), s. 141-158; tenże, Stefana Pawlickiego i Władysława Zaborskiego polemika z darwinizmem (1872-1886), „Teologia i Człowiek”, nr 37 (2017), s. 109-121; Użyteczność metod logiki nieformalnej w badaniu argumentów w dyskusjach między teistami a ateistami, „Semina Scientiarum” 16 (2017). Wykorzystano również prace znajdujące się w druku: tenże, Współczesna filozofia chrześcijańska w Krakowie, w: Dydaktyka filozofii: historia filozofii, red. S. Janeczek, A. Starościc, Lublin 2020; ponadto rozdziały: Kazimierz Kłósak – osoba i dzieło oraz Dyskusje i polemiki w środowisku filozofii polskiej, które ukażą się w monografii wieloautorskiej (wraz z A. Olszewski, A. Lemańska i K. Świeżyński) pt. Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku. Tom 4: Kazimierz Kłósak, Kraków 2020. Miejsca, w których pojawiają się fragmenty wykorzystanych prac, zostały oznaczone w przypisach.

^[10]     Zob. np. I. Lewandowska, Wywiad jako technika zdobywania informacji źródłowych w badaniu historii najnowszej, „Echa Przeszłości” 5 (2004), s. 279-299.

^[11]     Badania w tym zakresie są prowadzone przynajmniej od kilkunastu lat: zob. np. Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym. Tomy 1-3, red. M. Heller, J. Mączka, P. Polak, M. Szczerbińska-Polak, Kraków-Tarnów 2007.

^[12]     M. Heller, Jak możliwa jest „filozofia w nauce”?, „Studia Philosophiae Christianae” 22 (1986), s. 7-19.

^[13]     Warto dodać, że w tym okresie zaczęły także oddziaływać szerzej dwie ważne prace M. Hellera, które w kolejnych latach inspirowały nowe, istotne dla środowiska krakowskiego perspektywy badawcze: M. Heller, Nowa fizyka i nowa teologia, Tarnów 1992; Tenże, Moralność myślenia, Kraków 1993.

^[14]     Zob. uwagi metodologiczne W. Wąsika o uprawianiu historii filozofii: W. Wąsik, Historia filozofii polskiej. Tom I: scholastyka, renesans, oświecenie, Warszawa 1958, s. 17.

^[15]      Trzeba w tym miejscu dodać, że ks. W. Zuziak, pełniący funkcję Rektora UPJPII, utworzył stypendium badawcze ze środków Uniwersytetu na realizację projektu pt. „Filozofia na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Studium histryczno-analityczne obejmujące lata 1976-1991”, w ramach którego powstała moja rozprawa doktorska.

[/tab]
[tab title=”Recenzje”]

Recenzje

• Pomiędzy tradycją a współczesnością – Milena Cygan
• Ważny krok ku zrozumieniu tożsamości filozofii Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych – RobertJanusz

[/tab]
[/tabs]