Leksykon terminów archeologicznych

Leksykon terminów archeologicznych stanowi kompendium najważniejszych terminów, pojęć i kategorii badawczych definiujących ramy konceptualizacyjne polskiej archeologii początków XXI wieku. Ma charakter w pełni nowatorski i jest pierwszą tego typu publikacją w polskim środowisku archeologicznym. Zarysowując kolejne etapy procesu badawczego, takie jak konceptualizacje przeszłości, zakresy tematyczne badań, proces badawczy, metody i obecność archeologii we współczesności, ukazuje dojrzałość, oryginalność i intelektualny potencjał polskiego środowiska archeologicznego. Leksykon składa się z 107 haseł przygotowanych przez 70 badaczek i badaczy reprezentujących różne pokolenia i pracujących w wiodących ośrodkach badawczych, konserwatorskich i muzealnych Polski. Jest skierowany do archeologów pracujących we wszystkich sektorach dyscypliny, studentów, przedstawicieli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych współpracujących z archeologią oraz wszystkich zainteresowanych archeologią.

Powstał oryginalny produkt intelektualny, który z uznaniem można zaklasyfikować do grupy esejów na temat dzisiejszych podstaw dyscypliny archeologia (…). Można być spokojnym nie tylko o jego funkcję podręcznikową (…), ale też o oryginalne autorskie przemyślenia, luźno osnute wokół dopuszczonego już kanonu. Właśnie ten ładunek myślowy jest najcenniejszą wartością (…). Zebrane teksty w przypadku większości haseł są dobrze osadzone w rozwoju myśli filozoficznej i dowodzą, że archeologia polska dynamicznie i szeroko rozwija swoje zaplecze teoretyczne, nawiązując do pomnikowych serii encyklopedycznych, słowników i leksykonów, tworzonych od lat w wielu krajach.

Z recenzji prof. dra hab. Pawła Valde-Nowaka

Leksykon terminów archeologicznych

• Redakcja: Arkadiusz Marciniak, Dorota Cyngot, Hanna Kowalewska-Marszałek, Franciszek M. Stępniowski, Anna I. Zalewska
• ISBN 978-83-242-4109-5 , ISBN E-book 978-83-242-6845-0
• Rok wydania 2024
• Liczba stron 648
• Seria Horyzonty Współczesnej Archeologii
• Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS

WPROWADZENIE

Leksykon terminów archeologicznych pomyślany został jako kompendium wiedzy odnoszącej się do konceptualizacji procesu archeologicznego w polskiej tradycji badawczej, właściwej początkowi trzeciej dekady xxi w. Zawarto w nim najważniejsze terminy, pojęcia i kategorie badawcze, które składają się na siatkę pojęciową archeologii polskiej. Leksykon ma charakter w pełni nowatorski. To pierwsza praca o takim charakterze, jaka powstała w polskim środowisku archeologicznym. Jest skierowany do szerokiego grona odbiorców, w głównej mierze do archeologów pracujących w różnych sektorach dyscypliny; do studentów archeologii wszystkich poziomów kształcenia, do przedstawicieli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych współpracujących z archeologami, a także do osób zainteresowanych archeologią. Celem leksykonu jest ukazanie archeologii jako ugruntowanej społecznie i stabilnie umocowanej instytucjonalnie dyscypliny oraz jako istotnego obszaru kultury. Wiedza naukowa wytwarzana przez archeologów ma bowiem charakter złożonego wytworu kulturowego, którego specyfika polega na ciągłych przemianach i przekształceniach; jest tak od czasu, gdy formowała się w drugiej połowie xix w. Jako dyscyplina naukowa, aż do chwili obecnej.

Leksykon jest rezultatem wieloletnich prac prowadzonych przez Komisję Antropologii Pradziejów i Średniowiecza (KAPS), która do 2024 r. działała w ramach Komitetu Nauk Pra-i Protohistorycznych Polskiej Akademii Nauk. Owocami wieloletnich działań KAPS-u są także: numer specjalny rocznika „Archaeologia Polona” (nr 44), zatytułowany Archaeology – Anthropology – History. Parallel Tracks and Divergences, pod redakcją Doroty Cyngot, Stanisława Tabaczyńskiego i Anny I. Zalewskiej, opublikowany w 2006 r., oraz publikacja Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, pod redakcją Stanisława Tabaczyńskiego, Arkadiusza Marciniaka, Doroty Cyngot i Anny I. Zalewskiej, która ukazała się drukiem w 2012 r. Początkowo zakładano, że Leksykon będzie zawierał obszerne charakterystyki najważniejszych zagadnień konceptualnych i problemów badawczych, określających ramy archeologiczego procesu badawczego, oraz zestawienie terminów ważnych dla badań przeszłości społecznej – w formie słownikowej. Miało powstać kompendium wiedzy pomocne we współpracy i komunikacji między reprezentantami różnych dyscyplin i specjalizacji naukowych. W tej pierwszej wersji zamierzano nadać mu charakter transdyscyplinarny, a jego autorami mieli zostać badacze z różnych dyscyplin: archeolodzy, antropolodzy, historycy, etnolodzy, kulturoznawcy, językoznawcy, biolodzy, geografowie oraz badacze z pogranicza dyscypliny, zarówno z kraju, jak i z zagranicy. Planując udział w projekcie przedstawicieli polskiego i międzynarodowego środowiska, pomysłodawcy powzięli zamiar przygotowania wielojęzycznego, polsko-angielsko-rosyjsko-francuskiego słownika archeologicznych terminów kluczowych. Uwarunkowania organizacyjne i finansowe zweryfikowały te plany i zamierzenia.

Tworząc ramy wyjściowe Leksykonu w jego aktualnej wersji, przyjęto, że autorami haseł będą wyłącznie przedstawiciele środowiska archeologicznego reprezentujący różne specjalności i pracujący w różnych segmentach dyscypliny. Leksykon terminów archeologicznych zyskał tym samym wyraźnie archeologiczną perspektywę. Istotna była też decyzja, by do udziału w przygotowaniu Leksykonu zaprosić niemal wyłącznie polskich archeologów. Stanowi on zatem reprezentatywny obraz konceptualizacji procesu archeologicznego trzeciej dekady XXI w. w ujęciu tegoż środowiska.

Naturalną cechą funkcjonowania nauki jest to, że zespół pojęć, formuł oraz towarzyszących im procedur jest nieustannie modyfikowany i aktualizowany. Stąd decyzja redaktorów, by potraktować leksykon jako sprawdzoną formę, wykorzystywaną w „mapowaniu” stanu danej dziedziny nauki. Okazała się ona pomocna w dążeniu do kompleksowego zaprezentowania istotnych terminów archeologicznych, które podlegają ciągłym i dynamicznym zmianom. Wybór sposobu ujęcia tematyki, obejmującej współcześnie uprawianą archeologię, a także dobór haseł nie były proste. Wymagały wypracowania jednocześnie pojemnej i elastycznej formy, pomocnej w porządkowaniu i systematyzowaniu różnorodnych treści poszczególnych haseł, tak by łącznie ukazywały one wielowymiarowy obraz dyscypliny i by umożliwiały Czytelnikowi wytworzenie sobie wyobrażenia jej aktualnego stanu.

Przegląd publikacji o charakterze encyklopedycznym, prezentujących różne tradycje archeologiczne i dyscypliny, z którymi archeologia współdziała – polskich, europejskich, światowych – pokazał, że ich autorzy mierzą się z podobnymi trudnościami. Polegają one przede wszystkim na tym, że mamy do czynienia z dyscypliną podlegającą ciągłej i dynamicznej transformacji, powiązaną od strony konceptualizacji, metod i tematów badań, a więc też terminologii, z wieloma obszarami wiedzy, również rozwijającymi się i stale przekształcającymi, a od strony artykulacji i społecznego aktywizowania wyników badań – z kontekstami społeczno-kulturowymi, formalno-prawnymi czy instytucjonalno-administracyjnymi. Dlatego nieustannie zmieniają się znaczenia poszczególnych terminów i pojęć, ich ranga lub sposoby zastosowań. Jest to zależne od wielu czynników, takich jak dominujące lub preferowane przez poszczególnych badaczy podejścia, hierarchie podejmowanych problemów, charakter stawianych pytań badawczych, wybory dotyczące stosowanych narzędzi, metod czy też formy, sposoby i zakresy upubliczniania wyników badań archeologicznych. Zapis w postaci hasła jest więc pewnym zatrzymaniem tematu w ruchu.

Niniejszy Leksykon nawiązuje w pewnej mierze do porównywalnych publikacji. Jedną z nich jest A Dictionary of Archaeology (1999, Blackwell); w przedmowie do tej pracy redaktorzy Ian Shaw i Robert Johnson podkreślają, że prezentowanie archeologii jest raczej procesem niż ukazaniem gotowego zestawu wiedzy, co powoduje, że poszczególne hasła, siłą rzeczy, mają pewien aspekt prowizoryczności. Wartością publikacji tego typu jest jednak tworzenie warunków sprzyjających namysłowi nad złożonością i aktualnym stanem zmieniającej się dyscypliny. Istotne w formułowaniu założeń ramowych były też wnioski z przeglądu ważnej i inspirującej publikacji o charakterze słownikowym – Dictionary of Untranslatables, pod redakcją Barbary Cassin, wydanej w 2014 r. w Princeton, a dekadę wcześniej we Francji (jako Vocabulaire européen des philosophies: Dictionnaire des intraduisibles; 2004, Éditions du Seuil). Praca ta ukazuje dobitnie i przekonująco, że ranga zagadnienia opisywanego w haśle nie musi przekładać się na objętość tekstu. I tak hasło Culture zajmuje w tej obszernej publikacji niecałą stronę, ale jego rolą jest tworzenie sieci powiązań między wieloma innymi hasłami, podobnie jak rolą kultury realnej jest tworzenie połączeń między istniejącymi bytami.

Ostatecznie w naszym Leksykonie wybraliśmy formułę, według której hasła objaśniane są pod względem znaczeniowym, zawierają uzasadnienia istotności omawianych terminów, pojęć lub kategorii dla archeologii oraz przykłady z zakresu archeologii polskiej. Niektóre treści dodatkowo zobrazowano w formie infografik. Słowo „leksykon” uznaliśmy za dobrze oddające charakter tomu i dostatecznie wyróżniające spośród innych publikacji archeologicznych. O ile bowiem powstało dotychczas kilka prac w języku polskim, mających za temat archeologię, które noszą w tytule słowo „słownik” (np. Słownik starożytności słowiańskich, Mały słownik kultury dawnych Słowian, Mały słownik archeologii biblijnej), o tyle „leksykon” o tematyce archeologicznej w języku polskim ukazał się dotychczas tylko raz: mowa o Leksykonie pojęć i problemów archeologii polowej Ryszarda Olgierda Mazurowskiego z 2013 r. Ma on jednak zupełnie inną postać – przede wszystkim dlatego, że jest dziełem jednego autora. Skierowaliśmy się więc w stronę archeologicznej tradycji nazewniczej niemieckiej, w której podobne publikacje noszą właśnie tytuł Lexikon (bądź Reallexikon) i składają się z obszernych haseł napisanych przez wielu autorów. W tradycji anglosaskiej powszechniejsze wydaje się operowanie terminem „encyklopedia”, stąd różne wydawnictwa o tytułach w rodzaju Encyclopedia of Archaeology, ze specyfikacją, np. Global Encyclopedia of Archaeology, lub bez niej. Uznawszy, że „encyklopedia” jest formą mniej elastyczną, jeśli chodzi o zakres tematów i powinność dążenia do kompletności doboru haseł, zdecydowaliśmy się na formułę leksykonu. Uznaliśmy ją za najbardziej odpowiednią dla realizacji przyświecającego nam celu, jakim jest przekrojowe zaprezentowanie pełnej panoramy współczesnej archeologii polskiej poprzez opisanie najważniejszych dla niej pojęć w postaci haseł.

Dla uzyskania spójności Leksykonu, hasła cechuje zamierzona jednorodność struktury. Zgodnie z zamysłem redaktorów hasła zawierają dwa poziomy narracji: teoretyczny, sytuujący omawiane pojęcie w tradycji badawczej i w odniesieniu do paradygmatu, z którym się ono wiąże, oraz skonkretyzowany (aplikacyjny), wskazujący konkretne przykłady projektów zrealizowanych przez polskich badaczy. Autorzy zostali poproszeni, aby na poziomie teoretycznym przedstawić definicję omawianego terminu bądź koncepcji oraz jego/jej znaczenie dla archeologii i miejsce w procesie badawczym. W dalszej kolejności hasła ukazują zakresy tematyczne i problemowe oraz sposoby i charakter wykorzystania poszczególnych pojęć, terminów lub kategorii, a także zmiany ich stosowania, znaczenia, rozumienia – w czasie oraz w sposobach konceptualizacji w polskiej tradycji badawczej, np. pod wpływem przemian paradygmatycznych, metodycznych czy społeczno-kulturowych. W całym Leksykonie wyraźne jest nastawienie ku współczesności oraz ku przyszłości. Tematyka ta wypełnia wiele haseł. Odnoszą się do niej zwłaszcza hasła z obszaru badawczego Archeologia we współczesności. Archeologie w społeczeństwie. Dotyczy to też nowych kierunków w archeologiii tego, co dawniej było otoczeniem archeologii, a obecnie zostało do niej włączone w związku z przemianami społeczno-kulturowymi, w kontekście których archeologia funkcjonuje (np. hasła: Archeologia a polityka zrównoważonego rozwoju, Ochrona prawna zabytków archeologicznych, Muzealnictwo archeologiczne w Polsce czy Popularyzacja archeologii i upowszechnianie wiedzy archeologicznej w Polsce).

Biorąc pod uwagę założoną objętość publikacji, obszerny zakres tematyczny i problemowy Leksykonu oraz stopień złożoności charakteryzowanych terminów i pojęć, wyróżniono dwa typy haseł, o zróżnicowanej objętości: 1) hasło długie – do 18 tys. znaków, oraz 2) hasło krótkie – do 6 tys. znaków. Hasła dłuższe odnoszą się do zagadnień wymagających szczegółowego omówienia niuansów, uwzględnienia zmienności w ich ujmowaniu przez poszczególnych badaczy oraz często zróżnicowanych kontekstów ich stosowania w archeologii, a także takich, które mają długą tradycję badań. Wśród haseł krótszych dominują tematy, które, choć, co oczywiste, pozostają w kontekstowych związkach z innymi, to jednak są możliwe do wyodrębnienia na poziomie opisowym. Są wśród nich zarówno takie, które odnoszą się do stosunkowo niezbyt szerokich zakresów tematycznych, jak i takie, które dotyczą spraw bardzo złożonych. To między innymi hasła sygnalizujące dany problem, np. Antropopresja a archeologia, czy wskazujące sedno danej metody, np. Traseologia / analizy residuów, lub podejścia badawczego, np. Archeologia cyklu życia.

Z uwagi na syntetyczny charakter tekstów, zrezygnowano z bezpośrednich odniesień bibliograficznych, proponując w zamian, by każdemu z haseł towarzyszyła zalecana literatura (tzw. further reading), zawierająca średnio 10 pozycji, która byłaby pomocna w poszerzaniu wiedzy w zakresach tematycznych poszczególnych haseł. Opracowanie spójnych i jednoznacznych ram i struktury dla niezwykle różnorodnej problematyki będącej przedmiotem Leksykonu terminów archeologicznych było dużym wyzwaniem. Dzięki licznym dyskusjom w gronie redaktorów oraz w trakcie spotkań roboczych i konferencji z udziałem zaproszonych do współpracy badaczy, okazało się to wykonalne i konstruktywne. Takie wyjściowe, spójne „ramowanie” w większości przypadków było postrzegane jako pomocne przy pisaniu haseł. Liczymy również na to, że przyczyni się ono do ułatwienia recepcji ich treści. W kilku przypadkach pełna implementacja wypracowanej przez redaktorów struktury – w opinii autorów, starających się sprostać przyjętym założeniom ramowym – nie była możliwa. Wyzwaniem, przed którym stanęli niemal wszyscy autorzy, była kwestia sprostania wymaganiom odnoszącym się do założonej z góry objętości poszczególnych haseł. Sądzimy jednak, że pomimo wyzwań i ograniczeń wynikających z przyjętej objętości publikacji, założone cele zostały osiągnięte. Naszym głównym dążeniem było, by w Leksykonie terminów archeologicznych ukazana została w pełni czytelna złożoność procesu archeologicznego, określanego też jako „proces badawczy w archeologii”, w tym jego ogólna specyfika oraz subtelności. Jak już wspomniano, by możliwie kompletnie uchwycić złożoność tego procesu, szukaliśmy odpowiedniej formy. Jednym z etapów prac przygotowawczych był przegląd encyklopedii, leksykonów i słowników o tematyce archeologicznej. Unaocznił on nam, że nie ma wzoru idealnego, ale i to, że niektóre ujęcia są inspirujące. Publikacja, która stanowiła dla nas przed laty punkt odniesienia do myślenia o stworzeniu podobnej (z tym że nastawionej na prezentację archeologii polskiej), to: Archaeology. The Key Concepts pod redakcją Colina Renfrew i Paula Bahna (2004). Zawiera ona rozbudowane hasła, w których omówiono głównie nowe wówczas podejścia teoretyczne. Odnoszą się one do koncepcji natury ludzkiej, sposobów organizacji grup społecznych, relacji między ludźmi a środowiskiem. Hasłom tym odpowiadają niektóre „hasła kluczowe” w naszym Leksykonie. Pozostają one w relacji z kolejnymi elementami procesu archeologicznego i dotyczą następujących zagadnień: konceptualizacji (I), procesu badawczego (II), metod (III) oraz zakresów tematycznych badań (IV). Zależało nam również na przedstawieniu kwestii współczesnych uwarunkowań i kontekstu społeczno-kulturowego uprawiania archeologii. Dlatego w naszym Leksykonie są też hasła, które nie zostały ujęte w publikacji Renfrew i Bahna, a mianowicie odnoszące się do archeologii we współczesności oraz archeologii w społeczeństwie (V).

Ostatecznie zatem wybór haseł, które składają się na prezentowany tu Leksykon terminów archeologicznych, jest wyrazem przekonania redaktorów o istotności i znaczeniu charakteryzowanych w nich zagadnień dla archeologów i innych uczestników procesu archeologicznego. To też unaocznienie, jak wielką wagę przywiązujemy do czytelnej artykulacji wykorzystywanych terminów, pojęć i kategorii w polskiej tradycji badań archeologicznych oraz we współczesności, a nawet w oczekiwanej lub przewidywalnej przyszłości dyscypliny. Na Leksykon składa się 107 haseł, które odnoszą się do całości procesu archeologicznego w jego złożonym, kompleksowym i dynamicznym rozumieniu. Gdy mowa tu o procesie archeologicznym, mamy na myśli liczne, pozostające we wzajemnej relacji, składające się nań procesy. Zasadniczo są to: proces pierwotny (społeczno-kulturowy) oraz procesy wtórne: źródłotwórcze (stratyfikacyjny), badawcze (odkrywczy, stratygraficzny) oraz społeczne i kulturotwórcze (wynikające z kontekstów funkcjonowania archeologii i wiedzy archeologicznej). Ich wielość i zróżnicowanie skłoniły nas do wyznaczenia pięciu obszarów – pól problemowych. Na każdy z tych obszarów złożyło się od 17 do 30 haseł dających wyobrażenie o różnych aspektach procesu archeologicznego; każdy z nich był odrębnie koordynowany przez ściśle ze sobą współpracujące grono redaktorów. […]

LISTA HASEŁ

• Adaptacja (Anita Szczepanek)
• Agency (Arkadiusz Marciniak)
• Analiza danych (Rafał Fetner)
• Analiza surowcowa: ceramika (Joanna Pyzel)
• Analizy przestrzenne w archeologii i GIS: Systemy Informacji Geograficznej (Grzegorz Kiarszys)
• Antropogeneza (Arkadiusz Sołtysiak)
• Antropopresja a archeologia (Anna I. Zalewska, Jacek Czarnecki)
• Archeologia a polityka zrównoważonego rozwoju (Agnieszka Oniszczuk)
• Archeologia analityczna (Jan Michał Burdukiewicz)
• Archeologia cyklu życia (Dariusz Błaszczyk)
• Archeologia doświadczalna/eksperymentalna (Jolanta Małecka-Kukawka, Justyna Orłowska, Grzegorz Osipowicz)
• Archeologia funeralna (Anita Szczepanek)
• Archeologia historyczna (Franciszek M. Stępniowski)
• Archeologia krajobrazu (Stanisław Iwaniszewski)
• Archeologia kulturowo-historyczna (Danuta Minta-Tworzowska)
• Archeologia posthumanistyczna i wielogatunkowa (Ewa Domańska, Monika Stobiecka)
• Archeologia postprocesualna (Arkadiusz Marciniak)
• Archeologia pradziejowa (Marek Nowak)
• Archeologia procesualna (Arkadiusz Marciniak)
• Archeologia protohistoryczna (Andrzej Maciałowicz)
• Archeologia publiczna. Archeologia wspólnotowa (Michał Pawleta, Dawid Kobiałka)
• Archeologia religii (Franciszek M. Stępniowski)
• Archeologia sądowa (Maciej Trzciński)
• Archeologia sztuki (Ewa Bugaj)
• Archeologia środowiskowa (Magdalena Moskal-del Hoyo, Maria Lityńska-Zając)
• Archeologia tożsamości etnicznej (Dorota Ławecka)
• Archeologia tożsamości (gender) (Agata Ulanowska, Agnieszka Tomas)
• Archeologia versus polityka (Przemysław Urbańczyk)
• Archeologia w strefach konfliktów. Archeologia wobec konfliktów (Franciszek M. Stępniowski)
• Archeologia zmysłów (Paweł Lech Polkowski)
• Archeologiczne bazy danych (Lidia Żuk)
• Archeologie konfliktów (Anna I. Zalewska, Jakub Wrzosek)
• Archeologie współczesności (Anna I. Zalewska)
• Archeometria: metale (Ewelina Miśta-Jakubowska)
• Archeometria: miary/wagi czasu, wagi przestrzeni, wagi materii (Beata Miazga)
• Archeotanatologia (tafonomia szczątków ludzkich, „antropologia terenowa”) (Hanna Kowalewska-Marszałek)
• Archeozoologia (Jarosław Wilczyński)
• Artefakt w archeologii (Stanisław Iwaniszewski)
• Badania biomolekularne (Rafał Fetner)
• Bioarcheologia człowieka (Arkadiusz Sołtysiak)
• Bioarcheologia: pozostałości roślinne (Maria Lityńska-Zając, Magdalena Moskal-del Hoyo)
• Biograficzne strategie interpretacyjne (Katarzyna Harabasz)
• Chaîne opératoire (Jan Michał Burdukiewicz)
• Czas w archeologii – archeologia czasu (Stanisław Iwaniszewski)
• Datowanie (Piotr Włodarczak)
• Dokumentacja archeologiczna (Mariusz Drzewiecki, Włodzimierz Rączkowski)
• Dydaktyka archeologiczna. Archeologia jako kierunek kształcenia (Ewa Bugaj, Jędrzej Hordecki, Patrycja Filipowicz, Anna I. Zalewska)
• Ekologia kulturowa (Elżbieta Zechenter)
• Ekonomia w archeologii (Marek Nowak)
• Ekspansja/migracja (Marek Nowak)
• Eksterioryzacja/symbolizacja (Patrycja Filipowicz)
• Etnoarcheologia (Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Olgierd Ławrynowicz)
• Etyka w archeologii (Zbigniew Kobyliński)
• Hierarchie społeczne (Wojciech Dohnal)
• Inwazyjna eksploracja archeologiczna – podstawowe metody badań terenowych (Jacek Konik)
• Język (Dorota Cyngot, Joanna Popielska-Grzybowska)
• Kategoryzacja w archeologii (Danuta Minta-Tworzowska)
• Klasyfikacja w archeologii (Danuta Minta-Tworzowska)
• Komodyfikacja dóbr kultury oraz komercjalizacja archeologii (Michał Pawleta)
• Komunikacja (komunikowanie) (Dorota Cyngot, Joanna Popielska-Grzybowska)
• Koncepcje sieciowości w archeologii (Jakub Mugaj)
• Konserwacja ruchomości archeologicznych (Magdalena Majorek-Lipowicz)
• Kontekst w archeologii (Stanisław Iwaniszewski)
• Metody nieinwazyjne w archeologicznych badaniach przestrzennych (Włodzimierz Rączkowski)
• Muzealnictwo archeologiczne w Polsce (Paulina Florjanowicz)
• Nekrodziedzictwo (Ewa Domańska)
• Neodarwinizm w archeologii (Marcin S. Przybyła)
• Nowe podejścia do dziedzictwa archeologicznego. Krytyczne studia nad dziedzictwem (Monika Stobiecka)
• Numizmatyka (Borys Paszkiewicz)
• Ochrona prawna zabytków archeologicznych (Bartosz Skaldawski)
• Osadnictwo jako przedmiot badań archeologii (Włodzimierz Rączkowski)
• Pismo (Joanna Popielska-Grzybowska, Dorota Cyngot)
• Popularyzacja archeologii i upowszechnianie wiedzy archeologicznej w Polsce (Katarzyna Radziwiłko)
• Potencjał, zagrożenia i ochrona najstarszych śladów archeologicznych i paleontologicznych (Jarosław Wilczyński, Michał Wojenka)
• Potencjał, zagrożenia i ochrona nowożytnych obszarów przemysłowej eksploatacji złóż naturalnych (Bożena Józefów-Czerwińska)
• Pożywienie (mięsne i roślinne) (Joanna Piątkowska-Małecka [pożywienie mięsne], Maria Lityńska-Zając [pożywienie roślinne])
• Prawda w archeologii (Henryk Mamzer)
• Proweniencja (Anita Szczepanek)
• Przestrzeń (percepcja, waloryzacja, symbolizacja, adaptacja, organizacja, stabilizacja, socjalizacja, wizualizacja) (Stanisław Iwaniszewski)
• Pseudoarcheologia (Michał Pawleta)
• Rekonstrukcje, rewitalizacje zabytków archeologicznych versus dyrektywa ochrony in situ (Agata Byszewska-Łasińska)
• Relacje ludzi z otoczeniem (Stanisław Iwaniszewski)
• Relacje pomiędzy ludźmi a roślinami (Maria Lityńska-Zając, Magdalena Moskal-del Hoyo)
• Relacje pomiędzy ludźmi a zwierzętami (Arkadiusz Marciniak)
• Rezyliencja (Arkadiusz Marciniak)
• Semiotyka (Patrycja Filipowicz)
• Seriacja w archeologii (Danuta Minta-Tworzowska)
• Społeczeństwo (Wojciech Dohnal)
• Stratygrafia archeologiczna (Przemysław Urbańczyk)
• System ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych w Polsce (Bartosz Skaldawski)
• Szkoła Annales (Danuta Minta-Tworzowska)
• Technika i technologia: ceramika (Joanna Pyzel)
• Technika i technologia: drewno (Tomasz Stępnik)
• Technika i technologia: kamień (Renata Czech-Błońska)
• Technika i technologia: krzemieniarstwo (Witold Grużdź)
• Technika i technologia: metalurgia (Szymon Modzelewski)
• Technika i technologia: szkło (Teresa Stawiarska)
• Technika i technologia: włókiennictwo (Agata Ulanowska)
• Teoria średniego zasięgu w archeologii (Arkadiusz Marciniak)
• Traseologia / analizy residuów (Jolanta Małecka-Kukawka, Justyna Orłowska, Grzegorz Osipowicz)
• Turystyka archeologiczna (Michał Pawleta)
• Typologia w archeologii (Danuta Minta-Tworzowska)
• Udomowienie zwierząt i roślin (Arkadiusz Marciniak)
• Wnioskowanie (Rafał Fetner)
• Zabytki archeologiczne wobec zagrożeń: nielegalne wykopaliska i nielegalny obrót (Paul Barford)
• „Zwroty” badawcze w archeologii (Anna I. Zalewska)
• Źródło / Ślad Artefakt Rzecz / Przedmiot (Danuta Minta-Tworzowska)