Od samorództwa do abiogenezy kosmicznej. Rozwój idei pochodzenia życia biologicznego

Prof. ucz. dr hab. Adam Świeżyński

• 2.10.2023
• 16.10.2023

Część 1: We współczesnej nauce, w drugiej połowie XX wieku, pojawiły się nowe dziedziny, których przedmiotem zainteresowania są powstanie i istnienie życia poza Ziemią. Najważniejsze z nich to: kosmochemia; astrochemia; egzobiologia; bioastronomia; astrobiologia. Wszystkie te dziedziny nawiązują, choć w różny sposób, do idei kosmicznego (pozaziemskiego) pochodzenia i istnienia życia. Z kolei koncepcją o charakterze filozoficznym, dotyczącą kosmicznego istnienia życia, jest idea odwieczności życia, w której wyrażony został pogląd, że życie jest tak stare jak wszelka istniejąca materia, z której zbudowany jest wszechświat. Idea panspermii, czyli przekonanie o możliwości i faktycznym rozprzestrzenianiu się życia w kosmosie, wraz ideą odwieczności życia, była jednym ze sposobów wyjaśniania pochodzenia życia na Ziemi. Równolegle z nią istniał pogląd o samorzutnym, spontanicznym i nagłym przekształcaniu się materii nieożywionej w materię ożywioną, czyli idea samorództwa (tzw. „naiwnego”). Pierwotne (pierwsze) samorództwo miało wyjaśniać fakt pojawienia się życia na Ziemi. Zarysowana wielość poglądów na temat pochodzenia życia we wszechświecie wymaga uporządkowania i wskazania zależności istniejących między rozmaitymi ideami, a współczesnymi ustaleniami o charakterze empirycznym i związanymi z nimi teoriami naukowymi. W szczególności warto prześledzić rozwój idei kosmicznego pochodzenia życia oraz wskazać na czynniki, które zadecydowały o ukształtowaniu się współczesnej teorii abiogenezy kosmicznej. Wydaje się, że pojawienie się teorii abiogenezy kosmicznej było możliwe przede wszystkim dzięki uprzedniemu pojawieniu się teorii abiogenezy ziemskiej, a więc pośrednio także dzięki filozoficznej idei samorództwa ziemskiego przekształconej w ideę samoorganizacji materii zgodnie z ustaleniami o charakterze naukowym (empirycznym) pod wpływem teorii ewolucji fizyko-chemicznej. Natomiast idea kosmicznego pochodzenia życia (idea panspermii), choć dotyczy zagadnienia istnienia życia poza Ziemią, nie wpłynęła na pojawienie się teorii abiogenezy kosmicznej, lecz została dzięki niej odrodzona w postaci różnych odmian neopanspermii (np. panspermia międzygwiezdna, panspermia kometarna, panspermia międzyplanetarna) jako wyjaśnienie pochodzenia życia na Ziemi alternatywne wobec abiogenezy ziemskiej. Stało się tak, gdyż idea panspermii nie dotyczy wprost zagadnienia powstania życia, lecz jego istnienia poza Ziemią (i rozprzestrzenienia się we wszechświecie). Należy zauważyć, że w wielu opracowaniach historycznych idea panspermii jest ściśle łączona ze współczesnymi teoriami abiogenezy kosmicznej jako ich „nienaukowa poprzedniczka”, podczas gdy powinna być uznana jedynie za „prekursorkę” neopanspermii.

Część 2: Prezentacja tytułowego zagadnienia zostanie skoncentrowana wokół wyjaśnienia załączonego schematu (zob. konspekt poniżej ) obrazującego wspomniane zależności. Wnioskiem natury ogólnej, uzyskanym z zaprezentowanej analizy, jest wyróżnienie dwóch składowych obecnych we współczesnych naukowych teoriach na temat powstania życia: składowej ideowej i składowej empirycznej.

Adam Świeżyński – ur. 1974; doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie filozofii; profesor uczelni; kierownik Katedry Filozofii Przyrody w Instytucie Filozofii UKSW. Członek Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. Zainteresowania naukowe: filozofia przyrody; historia i filozofia nauk przyrodniczych; filozofia religii; filozofia żydowska; filozofia biblijna. Autor ponad stu publikacji naukowych z zakresu filozofii, w tym książki „Filozofia cudu”. Interesuje się duchowością monastyczną i pustelniczą.

Konspekt: plik do pobrania