Ontologia. Materializm i jego granice – Marek Łagosz

Zamiarem moim jest przedstawienie książki, która byłaby pracą koncepcyjną, pogłębioną analizą wchodzącą w środek niektórych ważnych problemów ontologicznych oraz względnie całościową interpretacją bytu realnego, a jednocześnie – mogłaby służyć jako swoisty przewodnik wprowadzający w podstawowe zagadnienia ontologii. Podejmowane tu problemy nie wyczerpują – rzecz jasna – wszystkich ważnych zagadnień ontologicznych (chociaż większości chyba „dotykają”); z pewnością jednak są to problemy – jak na filozofię pierwszą przystało – fundamentalne.

Podjęte tu rozważania są próbami zarysowania w miarę spójnej koncepcji rzeczywistości. I chociaż wiele tez stawiam w tej książce kategorycznie, to celem moim nie jest podanie gotowych rozwiązań, lecz zainicjowanie filozoficznej dyskusji.

W obliczu naukowych niepewności związanych ze współczesnym pojęciem materii, a także – granic pojmowalności świata materialnego, do jakich dotarliśmy w tej książce, może nasunąć się myśl, że jednak „światłość w ciemności świeci”.

 [Autor]

„(…) jest to praca na wskroś autorska; przedstawia wypracowany przez lata i opracowany w szczegółowych zakresach w wielu wcześniejszych publikacjach własny pogląd Autora na ontologię – zarówno w sensie koncepcji, jak i w sensie metodologii”.

„Zwarty autorski wykład ontologii jest we współczesnej filozofii zjawiskiem rzadkim i cennym”.

[Z recenzji prof. dra hab. Roberta Piłata]

„Samodzielność poszukiwań ontologicznych stanowi też miarę dojrzałości naukowej, talentu i osobistej odwagi. Niewiele jest książek współczesnych o podobnym rozmachu tematycznym, spełniających zarazem warunki literatury akademickiej, a zawierających oryginalne przesłanie i zmysł syntetyczny”.

„Wydaje się pewne, że (…) książka spotka się z zainteresowaniem i zapewne z rozmaitymi ocenami zarówno w środowisku filozoficznym, jak i w szerszym gronie czytelniczym. O tym decyduje materia sporów ontologicznych właśnie”.

[Z recenzji prof. dra hab. Józefa Lipca]

Profesor Marek Łagosz pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Ontologii i Filozofii Przyrody. Dotychczas opublikował pięć książek: Znaczenie i prawda. Rozważania o Fregowskiej semantyce zdań(Wrocław 2000), Brzytwa Ockhama a wykazywanie nieistnienia (Wrocław 2002), Realność czasu (2007), Marks. Praca i czas. Wartość czasu w ekonomii i moralności (Warszawa 2012), O świadomości. Fenomenologia zjawisk umysłowych (Kęty 2016). Autor licznych publikacji m. in. w „Filozofii Nauki”, „Kwartalniku Filozoficznym”, „Przeglądzie Filozoficznym – Nowej Serii”, „Ruchu Filozoficznym”, „Principiach”, „Filozofii i nauce. Studiach filozoficznych i interdyscyplinarnych” oraz „Studia Philosophica Wratislaviensia”. Interesuje się ontologią, epistemologią, filozofią nauki, filozofią analityczną, filozofią Karola Marksa oraz fenomenologią. Jest przewodniczącym Okręgowego Komitetu Olimpiady Filozoficznej we Wrocławiu.

• Autor: Marek Łagosz
• Wydawnictwo Universitas, Kraków
• ISBN: 97883-242-3534-6
• Liczba stron: 396

Spis treści

Wstęp. Filozofia pierwsza. Kategorie, zasady, stanowiska

1. Byt i istnienie jako problem ontologiczny

• 1.1. Byt jako transcendentale
• 1.2. Pierwsze zasady bytu
• 1.2.1. Zasada tożsamości
• 1.2.2. Zasada niesprzeczności
• 1.2.2.1. Dialektyczny punkt widzenia
• 1.2.3. Zasada wyłączonego środka
• 1.2.4. Zasada Parmenidesa vel zasada podwójnego przeczenia
• 1.2.5. Zasada racji dostatecznej
• 1.2.6. Zasada zachowania bytu
• 1.3. Czy istnienie jest „realnym orzecznikiem”?
• 1.3.1. Definicje i kryteria istnienia

2. Realne/nierealne jako problem ontologiczny

• 2.1. Powszechniki, czyli spor o uniwersalia
• 2.2. Możliwości
• 2.2.1. Światy możliwe
• 2.3. Negatywy

3. Zmienne/stałe jako problem ontologiczny

• 3.1. Zmienność jako atrybut bytu
• 3.2. Czasowe/aczasowe
• 3.2.1. Ruch jako „substrat” czasu
• 3.2.2. Własności czasu i ich natura
• 3.2.3. Problem aczasowości
• 3.3. Przyczynowość jako motor zmian
• 3.3.1. Przynależność przyczyny i skutku do określonej kategorii ontologicznej
• 3.3.2. Problem (nie)jednoznaczności związku przyczynowego
• 3.3.3. Przyczynowość a następstwo czasowe
• 3.3.4. Nieprzyczynowe formy determinacji

4. Materialne/idealne jako problem ontologiczny

• 4.1. Materializm i jego antagoniści
• 4.1.1. Materializm redukcyjny i nieredukcyjny. Mechanicyzm
• 4.1.2. Materializm a idealizm
• 4.1.3. Materializm w ontologii bytu społecznego („materializm historyczny”)
• 4.1.4. Materializm a stanowiska pokrewne
• 4.2. Materia
• 4.2.1. Definicje materii
• 4.2.2. Materia a emergencja
• 4.2.3. Teleologia a teleonomia bytu materialnego
• 4.2.4. Teleonomia i ewolucja biologiczna
• 4.2.5. Teleonomiczność psychiki
• 4.3. Konsekwencje praktyczne materializmu

5. Proste/złożone jako problem ontologiczny

• 5.1. Niezmienność
• 5.2. Odwieczność i problem wzajemnego oddziaływania
• 5.3. Nierozciągłość
• 5.4. Słaba określoność
• 5.5. Do czego potrzebne są nam elementaria?

6. Ciągłe/dyskretne jako problem ontologiczny

• 6.1. Matematyczna definicja ciągłości – interpretacja ontologiczna
• 6.2. Nauki przyrodnicze i świadectwo empiryczne
• 6.3. Paradygmat Parmenidejski
• 6.4. Ciągłość a oddziaływanie wzajemne
• 6.5. Ciągłość a jedność

7. Skończone/nieskończone jako problem ontologiczny

• 7.1. Nieskończoność przestrzenna wszechświata. Próba interpretacji
• 7.2. Problem (nie)skończoności czasowej wszechświata
• 7.3. Nieskończenie małe

8. Świadome/nieświadome jako problem ontologiczny

• 8.1. Świadomość jako zjawisko – perspektywa fenomenologiczna
• 8.2. Świadomość – jej odmiany i własności
• 8.3. Problem psychofizyczny
• 8.4. Epifenomenalizm
• 8.5. Świadomość z perspektywy kosmologicznej i ogólnoontologicznej
• 8.5.1. Świadomość naturalna i supranaturalna
• 8.5.2. Świadomość a komunikacja
• 8.6. Świadomość a wartość. Wartość świadomości

9. Dobro/zło (powinność) jako problem ontologiczny

• 9.1. Ontologia etyki
• 9.2. Byt a powinność
• 9.3. Moralność a wiedza
• 9.4. Wartości a potrzeby

Zakończenie

Bibliografia

Indeks nazwisk

Ontology. Materialism and its limits