Ontologie strukturalne czasoprzestrzeni – Damian Luty

Pole problemowe pracy tworzą dwie debaty. Pierwsza z nich dotyczy popraw­ności bądź właściwej postaci ontycznego realizmu strukturalnego (OSR), nurtu filozoficznej refleksji nad fundamentalnymi teoriami fizycznymi zainicjowane­go przez Jamesa Ladymana (2018) i rozwijanego również przez Stevena Frencha (2014). OSR jest rezultatem krytyki stanowiska nazywanego epistemicznym re­alizmem strukturalnym (ESR) (Worrall 2018). W ramach OSR zaproponowano interesujące interpretacje przede wszystkim fizyki kwantowej – mechaniki kwan­towej (QM), kwantowej teorii pola (QFT) oraz statystyki kwantowej. Interpretacje te opierają się przede wszystkim na uzasadnieniu, dlaczego należy wyeliminować ontologiczną kategorię indywiduum oraz dlaczego ontologicznie fundamentalny status powinno się przyznać kategorii struktury rozumianej jako sieć relacji nie określonych na obiektach. Z jednej strony, prowadzone z perspektywy OSR roz­ważania zaowocowały oryginalnym ujęciem tego, jak można rozumieć (metafi­zycznie) świat opisywany za pomocą fundamentalnych teorii fizycznych, z drugiej strony, przedstawione rozstrzygnięcia spotkały się z silną krytyką. Niewątpliwie zwolennicy OSR uprawiają metafizykę w bezpośrednim nawiązaniu do rzeczywi­ście praktykowanej nauki, rozwijają zatem program metafizyki znaturalizowanej. Jednakże liczne krytyki obejmujące zarówno propozycje głównych przedstawicie­li OSR, jak i stanowisk inspirowanych (pośrednio bądź bezpośrednio) omawia­nym nurtem wymuszają dalsze prace nad strukturalistyczną metafizyką.

Jedna z krytyk dotyczy niesatysfakcjonującego ujęcia w ramach OSR statusu czasoprzestrzeni ogólnorelatywistycznej. Prowadzi to do drugiej debaty współ­tworzącej pole problemowe mojej pracy: dyskusji dotyczącej statusu ontologicznego czasoprzestrzeni (Sklar 1974; Friedman 1983; Earman 1989; Rynasiewicz 2000; Gołosz 2001; Rickles 2007). Substancjaliści – mówiąc na razie oględnie – twierdzą, że czasoprzestrzeń ma ontyczną autonomię i jest nieredukowalna do własności (wewnętrznych bądź zewnętrznych) materialnych ciał/pól/zdarzeń. Relacjoniści natomiast – znów ujmując to w maksymalnie uproszczony sposób – głoszą, że czasoprzestrzeń nie jest bytem rzeczywistym i całkowicie sprowadza się do własności (wewnętrznych bądź zewnętrznych) materialnych ciał/pól/zdarzeń. Spór ten organicznie splata się z dyskusją nad naturą ruchu – substancjaliści oraz relacjoniści inaczej będą rozumieć tę naturę. W swojej pracy skupiam się przede wszystkim na sporze ontologicznym. Wynika to z faktu, że patrzę na spór o naturę czasoprzestrzeni z perspektywy metafizyki znaturalizowanej. Mimo to poświęcam nieco miejsca na omówienie zagadnień dotyczących ruchu. Odnośna debata została pierwotnie sformułowana w kontekście klasycznie rozumianych pojęć czasu i przestrzeni, jest jednak kontynuowana współcześnie w odniesieniu do pojęcia czasoprzestrzeni występującego w fizyce relatywistycznej – głównie w ramach OTW, nie zaś szczególnej teorii względności (STW). Dyskusja ta ma dziś bardzo wiele aspektów. Przykładowo można wymienić, za pomocą stosow­nych pytań, kilka z nich: jak rozumieć terminy dyskusji o naturze czasoprzestrze­ni? Na ile powinny być one wierne dawnej debacie o statusie ontologicznym czasu i przestrzeni? Jaka jest najlepsza wersja poglądu, że czasoprzestrzeń jest substan­cją, i co to właściwie znaczy? Jaka jest najlepsza wersja poglądu, że czasoprze­strzeń jest redukowalna do własności materialnych ciał/zdarzeń/procesów? Czy w ramach OTW można w ogóle zachować dychotomiczność sporu wzorowanego na klasycznej debacie? Jeśli nie, to co z tego wynika: czy spór należy unieważnić, czy raczej należy adekwatnie scharakteryzować jego terminy i zaproponować zu­pełnie odmienne stanowisko? Wszystkie te pytania nadal są omawiane i mimo pewnej dominacji fizyki kwantowej w filozofii fizyki, stale podejmuje się próby sformułowania najbardziej trafnego poglądu na naturę czasoprzestrzeni.

Ostatnie z wymienionych powyżej pytań jest głównym pytaniem badawczym niniejszej pracy.

Książka Ontologie strukturalne czasoprzestrzeni stanowi pogłębione studium metafizycznych (ontologicznych) interpretacji ogólnej teorii względności Einsteina (OTW). Teoretyczny kontekst rozprawy wyznacza z jednej strony spór o poprawność i właściwą postać metafizyki strukturalistycznej w ontologicznej interpretacji teorii fizyki, z drugiej zaś spór dotyczący ontologicznego statusu czasoprzestrzeni. Przeprowadzone analizy oparte są na bardzo bogatej najnowszej literaturze przedmiotu oraz szczegółowej analizie matematycznej struktury OTW. Autor jest aktywnym uczestnikiem tych dyskusji, krytycznie analizuje założenia i konsekwencje poszczególnych stanowisk, wskazuje na mocne i słabe punkty omawianych poglądów, a także proponuje własne rozstrzygnięcia.

dr hab. Andrzej Łukasik

Książka Damiana Lutego wypełnia dotkliwą lukę w polskim czasopiśmiennictwie naukowym w zakresie ontologii strukturalnych fizyki, w szczególności zaś – ontologii czasoprzestrzeni.

dr hab. Jerzy Gołosz

• Ontologie strukturalne czasoprzestrzeni
• Damian Luty
• Wydawnictwo: Scholar
• ISBN: 978-83-668-4924-2
• EAN: 9788366849242
• Liczba stron: 378

[tabs]
[tab title=”Wstęp”]

Wstęp

Przedmiotem niniejszej pracy jest metafizyczna interpretacja ogólnej teorii względności (OTW). Wyróżnione są współczesne podejścia z zakresu ontologii strukturalistycznych. Filozoficzna refleksja nad teoriami fizycznymi może przyj­mować różne formy: może mieć charakter analizy epistemologicznej (meto­dologicznej), analizy socjologicznej, wreszcie – analizy z perspektywy teorii metafizycznych. Oprócz analiz podejmowanych z perspektywy teorii metafizycz­nych w niniejszej pracy występują również elementy analizy epistemologicznej (metodologicznej). Ze względu na specyfikę moich rozważań – ich interpretacyj­ny charakter w odniesieniu do wytworów naukowych w postaci fundamentalnych teorii fizycznych – stosowaną przeze mnie metodą badań jest ukierunkowana w stronę poszukiwania optymalnego opisu rzeczywistości fizycznej (dokładniej: czasoprzestrzeni) analiza pojęciowa teorii fizycznych.

W związku ze wskazaną ogólną charakterystyką rozważań przedstawionych w tej pracy szerszym kontekstem poruszanych przeze mnie problemów jest me­tafizyka znaturalizowana, subdyscyplina metafizyki będąca przecięciem filozofii nauki oraz metafizyki^[1]. Jak stwierdza Anjan Chakravartty, „znaturalizowana meta­fizyka to taka metafizyka, która jest inspirowana oraz ograniczana przez rezultaty naszej najlepszej nauki. Nieznaturalizowana metafizyka to taka metafizyka, która nie jest w ten sposób inspirowana bądź ograniczana” (Chakravartty 2013: 33). Istnieje wiele sposobów uprawiania metafizyki znaturalizowanej (Saunders 1997; Goldman 2007; Ladyman, Ross i in. 2007; Ney 2012; Melnyk 2013; Chakravartty 2013). W niektórych przypadkach próbuje się w ramach omawianej subdyscy- pliny odpowiedzieć na pytanie „jak możliwa jest metafizyka?”, w innych propo­nuje się skrupulatne rozstrzygnięcia metametafizyczne inspirowane postulatem zgodności z danymi empirycznymi; czasami twierdzi się, że metafizyka znaturali- zowana powinna być zgodna nie tyle z danymi empirycznymi, ile z (dojrzałymi) teoriami naukowymi, co tworzy związek między metafizyką znaturalizowaną a re­alizmem teoriopoznawczym. Specyfika mojego podejścia, wynikająca z opisanego dalej pola problemowego, polega na traktowaniu relacji między teorią/koncepcją metafizyczną a teorią naukową jako relację interpretacji. W swojej pracy skupiam się na OTW. Uważam, że przypisanie pojęciom tworzącym pojęciowo-formalny aparat znaczeń zawartych w koncepcjach czy teoriach metafizycznych jest po­znawczo wartościowe, ponieważ pozwala na filozoficznie głębsze zrozumienie na­szych najlepszych teorii naukowych umożliwiających nam dokładne opisywanie świata. W metafizycznym aspekcie swoich rozważań koncentruję się na kategorii obiektu indywidualnego i jego interpretacyjnej stosowalności do fundamental­nych teorii fizycznych. W świetle tego, że na popularności zyskuje ostatnio raczej antyrealistyczne oraz pragmatyczne podejście do pojęcia czasoprzestrzeni (Lam, Wuthrich 2018; Knox 2019), moje stanowisko pozwala pewne problemy o cha­rakterze metafizycznym bezpośrednio rozwiązać, nie zaś po prostu zignorować.

Pole problemowe pracy tworzą dwie debaty. Pierwsza z nich dotyczy popraw­ności bądź właściwej postaci ontycznego realizmu strukturalnego (OSR), nurtu filozoficznej refleksji nad fundamentalnymi teoriami fizycznymi zainicjowane­go przez Jamesa Ladymana (2018) i rozwijanego również przez Stevena Frencha (2014). OSR jest rezultatem krytyki stanowiska nazywanego epistemicznym re­alizmem strukturalnym (ESR) (Worrall 2018). W ramach OSR zaproponowano interesujące interpretacje przede wszystkim fizyki kwantowej – mechaniki kwan­towej (QM), kwantowej teorii pola (QFT) oraz statystyki kwantowej. Interpretacje te opierają się przede wszystkim na uzasadnieniu, dlaczego należy wyeliminować ontologiczną kategorię indywiduum oraz dlaczego ontologicznie fundamentalny status powinno się przyznać kategorii struktury rozumianej jako sieć relacji nie określonych na obiektach. Z jednej strony, prowadzone z perspektywy OSR roz­ważania zaowocowały oryginalnym ujęciem tego, jak można rozumieć (metafi­zycznie) świat opisywany za pomocą fundamentalnych teorii fizycznych, z drugiej strony, przedstawione rozstrzygnięcia spotkały się z silną krytyką. Niewątpliwie zwolennicy OSR uprawiają metafizykę w bezpośrednim nawiązaniu do rzeczywi­ście praktykowanej nauki, rozwijają zatem program metafizyki znaturalizowanej. Jednakże liczne krytyki obejmujące zarówno propozycje głównych przedstawicie­li OSR, jak i stanowisk inspirowanych (pośrednio bądź bezpośrednio) omawia­nym nurtem wymuszają dalsze prace nad strukturalistyczną metafizyką.

Jedna z krytyk dotyczy niesatysfakcjonującego ujęcia w ramach OSR statusu czasoprzestrzeni ogólnorelatywistycznej. Prowadzi to do drugiej debaty współ­tworzącej pole problemowe mojej pracy: dyskusji dotyczącej statusu ontologicznego czasoprzestrzeni (Sklar 1974; Friedman 1983; Earman 1989; Rynasiewicz 2000; Gołosz 2001; Rickles 2007). Substancjaliści – mówiąc na razie oględnie – twierdzą, że czasoprzestrzeń ma ontyczną autonomię i jest nieredukowalna do własności (wewnętrznych bądź zewnętrznych) materialnych ciał/pól/zdarzeń. Relacjoniści natomiast – znów ujmując to w maksymalnie uproszczony sposób – głoszą, że czasoprzestrzeń nie jest bytem rzeczywistym i całkowicie sprowadza się do własności (wewnętrznych bądź zewnętrznych) materialnych ciał/pól/zdarzeń. Spór ten organicznie splata się z dyskusją nad naturą ruchu – substancjaliści oraz relacjoniści inaczej będą rozumieć tę naturę. W swojej pracy skupiam się przede wszystkim na sporze ontologicznym. Wynika to z faktu, że patrzę na spór o naturę czasoprzestrzeni z perspektywy metafizyki znaturalizowanej. Mimo to poświęcam nieco miejsca na omówienie zagadnień dotyczących ruchu. Odnośna debata została pierwotnie sformułowana w kontekście klasycznie rozumianych pojęć czasu i przestrzeni, jest jednak kontynuowana współcześnie w odniesieniu do pojęcia czasoprzestrzeni występującego w fizyce relatywistycznej – głównie w ramach OTW, nie zaś szczególnej teorii względności (STW). Dyskusja ta ma dziś bardzo wiele aspektów. Przykładowo można wymienić, za pomocą stosow­nych pytań, kilka z nich: jak rozumieć terminy dyskusji o naturze czasoprzestrze­ni? Na ile powinny być one wierne dawnej debacie o statusie ontologicznym czasu i przestrzeni? Jaka jest najlepsza wersja poglądu, że czasoprzestrzeń jest substan­cją, i co to właściwie znaczy? Jaka jest najlepsza wersja poglądu, że czasoprze­strzeń jest redukowalna do własności materialnych ciał/zdarzeń/procesów? Czy w ramach OTW można w ogóle zachować dychotomiczność sporu wzorowanego na klasycznej debacie? Jeśli nie, to co z tego wynika: czy spór należy unieważnić, czy raczej należy adekwatnie scharakteryzować jego terminy i zaproponować zu­pełnie odmienne stanowisko? Wszystkie te pytania nadal są omawiane i mimo pewnej dominacji fizyki kwantowej w filozofii fizyki, stale podejmuje się próby sformułowania najbardziej trafnego poglądu na naturę czasoprzestrzeni.

Ostatnie z wymienionych powyżej pytań jest głównym pytaniem badawczym niniejszej pracy. Proponowana przeze mnie odpowiedź brzmi: spór o naturę czasoprzestrzeni uda się poprawnie sformułować, jeżeli będzie on zorientowa­ny na ustalenie statusu ontologicznego pola metrycznego w OTW. Postępem w ramach tego sporu jest przedstawienie trafnego stanowiska z zakresu me­tafizyki strukturalistycznej. Z tą odpowiedzią wiąże się główny cel rozprawy: przedstawienie, w konfrontacji z innymi dostępnymi poglądami, strukturalizmu czasoprzestrzennego, który jest metafizycznie prosty i zadowalający, a także maksymalnie adekwatny w stosunku do fizyki OTW. Moje stanowisko, które nazywam silnym strukturalizmem metrycznym (SSM), inspirowane jest nurtem OSR oraz wynikami przeprowadzonych przeze mnie krytycznych analiz dostęp­nych stanowisk dotyczących natury czasoprzestrzeni – zarówno substancjalis- tycznych, relacjonistycznych, jak i alternatywnych strukturalistycznych. W swoim stanowisku proponuję metafizyczną koncepcję strukturalnych nie-indywiduów. Drugim celem rozprawy jest wskazanie, w jaki sposób SSM pozwala na roz­wiązanie większości problemów występujących w innych propozycjach. Trzeci cel dotyczy systematyzacji dostępnych stanowisk zarówno z zakresu metafizyki strukturalistycznej, jak i nowszych poglądów na naturę czasoprzestrzeni. W nie­których przypadkach będzie to oznaczać wprowadzenie po raz pierwszy do pol­skiej literatury z filozofii fizyki i filozofii nauki pewnych stanowisk, takich jak, przykładowo, minimalny esencjalizm strukturalny (Glick 2016), dynamiczny re­alizm strukturalny (Stachel 2006; 2014) czy umiarkowany ontyczny realizm struk­turalny (Esfeld, Lam 2008; Lam, Esfeld 2012).

Ze względu na to, że pole problemowe rozprawy tworzą dwie rozległe debaty, praca podzielona jest na dwie części. Część pierwsza dotyczy OSR. Część ta składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale szczegółowo analizuję dwudzie­stowieczną tradycję strukturalistyczną, na którą powołują się zwolennicy OSR, i wykazuję, dlaczego takie odniesienie nie jest trafne, za czym idzie uznanie OSR za swoisty nurt filozoficzny. W rozdziale tym omawiam również ESR na tle sporu o status poznawczy teorii, czym zarysowuję bezspośredni kontekst problemowy OSR. W drugim rozdziale przedstawiam rozróżnienie głównych wersji stanowisk tworzących OSR: dwóch eliminacyjnych wariantów OSR oraz jednego stanowi­ska umiarkowanego. W rozdziale drugim i następnym koncentruję się całkowicie na wersjach eliminacyjnych. Rozdział drugi poświęcony jest przede wszystkim analizie założeń epistemologicznych dwóch wersji OSR. W toku analiz proponuję własne założenie o epistemologicznym charakterze: koncepcję, którą nazywam strukturalnym realizmem wewnętrznym. W ramach tej koncepcji objaśniam, dlaczego terminy czy symbole teorii, które ze względu na swój kształt albo rolę w formalizmie sugerują odniesienie do indywiduów, nie wymagają metafizycz­nego interpretowania ich za pomocą kategorii bytu partykularnego. W rozdziale trzecim szczegółowo omawiam tezy metafizyczne dwóch wersji eliminacyjnego OSR i uzasadniam, dlaczego skupię się przede wszystkim na wersji zaproponowa­nej przez Frencha. Przedstawiam, w jaki sposób z perspektywy tego stanowiska ujmowana jest QM oraz jak rozumiane są pojęcia indywidualności oraz struktury. Wreszcie, omawiam sprzyjające podejściu nieeliminacyjnemu w strukturalizmie zarzuty skierowane przeciwko OSR.

Część druga mojej pracy bezspośrednio dotyczy ontologii czasoprzestrzeni. Część ta składa się z kolejnych czterech rozdziałów. W rozdziale czwartym przed­stawiam spór substancjalistów z relacjonistami prowadzony w kontekście me­chaniki klasycznej, następnie omawiam ujęcie współczesnego sporu o naturę czasoprzestrzeni wzorowane na dyskusji między Leibnizem a Clarkiem. To prowa­dzi do omówienia jednego z najważniejszych argumentów we współczesnej deba­cie: argumentu dziury – głównego powodu, dla którego punktów czasoprzestrzeni nie należy interpretować jako bytów indywidualnych. W rozdziale piątym przy­taczam i analizuję krytycznie substancjalistyczne oraz relacjonistyczne reakcje na argument dziury. Rezultaty tych analiz, zwłaszcza w przypadku odpowiedzi sub- stancjalistycznych, pozwolą na wyznaczenie aspektów, jakie w moim przekona­niu musi mieć adekwatne stanowisko w sprawie natury czasoprzestrzeni. Opisuję ponadto, dlaczego argument dziury nie wymusza unieważnienia sporu. W roz­dziale szóstym przedstawiam strukturalizmy czasoprzestrzenne, które są albo niezależne od OSR, albo inspirowane nim zaledwie pośrednio. W rozdziale tym jednoznacznie formułuję antyrelacjonistyczne nastawienie w ramach własnego podejścia oraz krytykuję koncepcję strukturalnej indywidualności. W rozdziale siódmym analizuję strukturalizmy czasoprzestrzenne bezpośrednio inspirowane OSR. Na podstawie przedstawionych analiz w obu częściach rozprawy formu­łuję dokładnie swoje stanowisko (SSM), realizując główny cel pracy, a następnie opisuję, w jaki sposób pogląd ten umożliwia rozwiązanie problemów zarówno metafizyki strukturalistycznej zawartej w OSR, jak i wymienionych wcześniej sta­nowisk dotyczących natury czasoprzestrzeni.

^[1] W całej pracy stosuję konwencję, zgodnie z którą terminy „metafizyka” i „ontologia” uży­wane są zamiennie i rozumiane przeze mnie jako nazwy dziedziny filozoficznej zajmującej się opisem i analizą bytu. Terminy te są, z perspektywy historii filozofii, wieloznaczne i istnieją tradycje intelektualne, w których się je wyraźnie odróżnia. Przykładowo w filozofii Romana Ingardena (1987) ontologię rozumie się jako naukę o czystych możliwościach, a metafizykę jako badanie, między innymi, sposobów istnienia tego, co faktycznie istnieje. Są jednak auto­rzy, którzy podzielają przyjętą przeze mnie konwencję (zob. Woleński 2016: 75).

[/tab]
[tab title=”Spis treści”]

Spis treści

Wstęp | 11

CZĘŚĆ I. Realizm strukturalny

Rozdział 1. Kontekst problemowy ontycznego realizmu strukturalnego  | 19

• Poincare | 20
  • Prawdziwość równań matematycznych | 20
  • Rzeczywistość a obiektywność | 23
• Cassirer | 25
  • Relacyjny charakter treści poznania | 26
  • Zasady konstytutywne i regulatywne | 30
• Weyl | 33
  • Tożsamość cząstek i pierwsza teoria Weyla | 34
  • Motywacja fenomenologiczna | 38
• Eddington | 40
  • Strukturalizm, selektywny subiektywizm, budowanie świata |  40
  • Trudności stanowiska Eddingtona |  44
  • Epistemiczny realizm strukturalny |  47
  • Główne argumenty w debacie realistów z antyrealistami |  48
  • Trzecia droga w sporze o status poznawczy teorii |  54
  • Natura i struktura |  57
  • Zarzut Newmana | 61
• Podsumowanie rozdziału |  69

Rozdział 2. Założenia epistemologiczne ontycznego realizmu strukturalnego | 71

• Założenia epistemologiczne pierwszej wersji eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego  |  72
  • Semantyczne podejście do teorii naukowych |  72
  • Struktury częściowe |  77
  • Ciągłość teoretyczna a struktury częściowe |  79
• Założenia epistemologiczne drugiej wersji eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego  |  84
  • Domknięcie naturalistyczne i pierwszeństwo fizyki |  85
  • Tryb formalny i tryb materialny |  86
• Ocena założeń epistemologicznych | 88
  • Problem pragmatyzmu i fundamentalizm teoriomnogościowy  | 88
  • Status zasad i pojęć w schemacie tryb formalny-tryb materialny  | 92
• Podsumowanie rozdziału | 94

Rozdział 3. Ontyczny realizm strukturalny  | 95

• Tezy metafizyczne pierwszej wersji eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego (EOSR1) | 96
  • Eliminacja obiektów jednostkowych i pojęcie indywidualności  | 98
  • Struktura modalna | 110
• Tezy metafizyczne drugiej wersji eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego (EOSR2) | 118
  • Redukcjonizm i zorientowane na obiekty wyjaśnianie zjawisk |  118
  • Ontologia rzeczywistych wzorców | 121
• Zarzuty wobec eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego  | 125
  • Reifikacja struktury abstrakcyjnej | 125
  • Zagadnienie przyczynowości | 129
  • Relacje bez elementów relacji | 131
  • Trudności argumentu z metafizycznego niedookreślenia | 133
  • Manewr Poincarego i zagadnienie indywiduów | 137
• Podsumowanie rozdziału | 140

CZĘŚĆ II. Ontologia czasoprzestrzeni

Rozdział 4. Spór o naturę czasu, przestrzeni, czasoprzestrzeni  | 143

• Absolutyzm Newtonowski | 144
  • Sensy terminu „absolutność” | 146
  • Natura ruchu w klasycznym absolutyzmie | 148
  • Indywidualność punktów w absolutyzmie Newtonowskim | 152
• Relacjonizm leibnizjański | 158
  • Natura ruchu u Leibniza | 160
  • Przestrzeń jako byt idealny | 161
  • Argumenty Leibniza | 163
• Współczesny spór absolutystów z relacjonistami w kontekście filozofii czasoprzestrzeni | 168
  • Teza substancjalizmu rozmaitościowego | 168
  • Relacjonizm redukcjonistyczny | 173
  • Argument dziury | 176
• Podsumowanie rozdziału | 183

Rozdział 5. Status ontologiczny czasoprzestrzeni w świetle argumentu dziury  | 185

• Modalistyczna strategia odpowiedzi na argument dziury | 185
  • Esencjalizm metryczny | 185
  • Negacja transświatowej identyfikacji punktów | 193
• Strategia negacji pierwotnej tożsamości punktów | 198
  • Substancjalizm rozmaitościowy z akceptacją równoważności Leibniza  | 198
  • Substancjalizm metryczny |  205
• Relacjonizm po argumencie dziury |  213
  • Algebry Leibniza |  214
  • Dynamiczne podejście do fizyki relatywistycznej |  221
  • Relacjonizm nieredukcjonistyczny |  226
  • Relacjonizm minimalistyczny |  231
• Podsumowanie rozdziału |  237

Rozdział 6. Strukturalistyczna indywiduacja punktów czasoprzestrzeni  | 239

• Problem teorii ról strukturalnych |  239
  • Sformułowanie problemu |  240
  • Substancjalizm a teoria ról strukturalnych |  241
• Esencjalizm strukturalny Jerzego Gołosza |  244
  • Strukturalna tożsamość transświatowa |  244
  • Ocena esencjalizmu strukturalnego |  247
• Minimalny esencjalizm strukturalny Davida Glicka |  249
  • Miejsca esencjalne i teza słabej wystarczalności |  251
  • Problemy | 256
• Czasoprzestrzenny realizm strukturalny |  258
  • Struktura egzemplifikowana |  260
  • Strukturalizm antymetafizyczny |  266
• Dynamiczny realizm strukturalny |  271
  • Strukturalna indywidualność w koncepcji Stachela |  272
  • Teoria wiązek włóknistych a strukturalizm |  274
• Podsumowanie rozdziału |  279

Rozdział 7. Strukturalizmy czasoprzestrzenne inspirowane ontycznym realizmem strukturalnym | 281

• Ontyczny czasoprzestrzenny realizm strukturalny |  281
  • Rola czasoprzestrzeni w pierwszej wersji eliminacyjnego ontycznego realizmu strukturalnego  |  282
  • Strukturalistyczna redukcja czasoprzestrzeni |  285
• Umiarkowany ontyczny realizm strukturalny |  289
  • Ontologiczna równorzędność obiektów i relacji |  289
  • Krytyka umiarkowanego ontycznego realizmu strukturalnego  | 297
  • Odpowiedzi na zarzut Wuthricha |  300
• Minimalny strukturalizm |  306
  • Interpretacje przestrzeni stanów |  307
  • Przestrzenie możliwości a spór substancjalizm-relacjonizm |  311
  • Ontologia obserwabli |  313
• Silny strukturalizm metryczny |  317
  • Punkty czasoprzestrzeni jako strukturalne nie-indywidua |  319
  • Kategoria relacji w silnym strukturalizmie metrycznym |  325
  • Rozwiązania problemów w ramach silnego strukturalizmu metrycznego |  331
• Podsumowanie rozdziału |  346

Zakończenie | 347

Wykaz stosowanych skrótów  |  349

Bibliografia | 351

Streszczenie  | 376

Summary

Content for tab3

[/tab]
[/tabs]

Ontologie strukturalne czasoprzestrzeni – Damian Luty