Nakładem wydawnictwa Copernicus Center Press ukazała się książka Marcina Rządeczki Problematyka metafizyczna we współczesnych naukach biologicznych (Kraków 2018).

Problematyka metafizyczna we współczesnych naukach biologicznych – Marcin Rządeczka

Nauka od dawna nie jest już prostym rozszerzeniem zdroworozsądkowego obrazu świata. Nagromadzenie materiału empirycznego i poziom abstrakcji, z jakim zmierzyć się musi nie tylko adept czy amator nauk przyrodniczych, lecz nawet przeciętny konsument nauki i jej zdobyczy, sprawiają, że potrzeba filozofii jest dziś paradoksalnie równie silna, jak była przed laty na greckiej agorze. Potrzeba ta dotyczy nie tylko „filozofii w nauce”, którą uznawać można za integralny aspekt twórczej działalności badawczej, lecz także filozofii w jej funkcji podstawowej, tj. jako źródła fundamentalnych pytań o charakter praw przyrody, ontologiczną złożoność świata czy poznawalność niektórych jego elementów.
Nauki biologiczne obfitują niewątpliwie w liczne pytania filozoficzne o daleko idących konsekwencjach światopoglądowych. Czy istnieją specyficznie biologiczne prawa przyrody? Czy gatunki lub geny należą do zbioru bytów realnych? Czy mówienie o celowości w sferze przyrody ożywionej ma jeszcze jakiś nietrywialny sens? Czy zjawiska biologiczne naświetlić mogą przyczyny, ze względu na które historia ludzkości obrała taki, a nie inny tor? Czy oprócz czasu fizycznego oraz zależnego od umysłu trwania istnieje jeszcze jakiś biologiczny aspekt czasowości?

Niniejsza książka nie jest bynajmniej wyczerpującą próbą odpowiedzi na te pytania, lecz raczej skromnym przyczynkiem do szkicu możliwej drogi, którą obrać można, wkraczając do biologii z pewną dozą filozoficznie ugruntowanego entuzjazmu poznawczego.

Wstęp

Rozdział 1
Rola i status praw w naukach biologicznych

1.1. Generalizacje odwołujące się do praw fizycznych
1.2. Generalizacje obciążone znaczną liczbą wyjątków
1.3. Generalizacje prawdziwe z definicji
1.4. Niektóre inne generalizacje biologiczne
1.5. Dobór naturalny
1.6. Dlaczego nauki biologiczne nie opisują uniwersalnych praw przyrody?
1.7. Nauka normalna i rewolucje naukowe w biologii
1.8. Założenia matematyczności, idealizowalności, elementarności i jedności przyrody
1.9. Podsumowanie

Rozdział 2
Trudności generowane przez pojęcie rodzaju naturalnego na gruncie współczesnej filozofii biologii. W stronę procesualnego ujęcia systematyki

2.1. Gatunek typologiczny
2.2. Gatunek biologiczny
2.3. Gatunek ewolucyjny
2.4. Gatunek ekologiczny
2.5. Dynamiczny genom
2.6. Kontekstowe zapośredniczenie procesów biochemicznych
2.7. Poziomy złożoności biologicznej w kontekście sporu o powszechniki
2.8. Procesualne ujęcie systematyki a kryteria bioróżnorodności
2.9. Podsumowanie

Rozdział 3
Myślenie teleologiczne we współczesnych naukach biologicznych

3.1. Procesy teleomatyczne
3.2. Procesy teleonomiczne
3.3. Celowe zachowanie
3.4. Cechy adaptatywne
3.5. Teleologia kosmiczna
3.6. Przypadek i konieczność
3.7. Podsumowanie

Rozdział 4
Aspekty bioróżnorodności w naukach biologicznych

4.1. Różnorodność gatunkowa
4.2. Różnorodność genetyczna
4.3. Różnorodność filogenetyczna
4.4. Różnorodność demograficzna oraz różnorodność strukturalna
4.5. Bioróżnorodność w kontekście wybranych sporów filozoficznych
4.6. Podsumowanie

Rozdział 5
W jaki sposób współczesne nauki biologiczne i medyczne mogą wpłynąć na rozważania z zakresu filozofii historii

5.1. Nauka nomotetyczna czy idiograficzna?
5.2. Eksperyment w naukach historycznych
5.3. Uogólnienia w naukach historycznych
5.4. Warunki biogeograficzne a kryzys cywilizacyjny
5.5. W stronę holistycznej filozofii dziejów
5.6. Podsumowanie

Rozdział 6
Współczesne nauki biomedyczne a metafizyczne koncepcje czasu

6.1. Czas biologiczny
6.2. Wewnętrzny zegar
6.3. Niewspółmierne czasomierze
6.4. Czas a zmiana
6.5. Chronomedycyna a koncepcja ludzkiego ciała
6.6. Zagadka percepcji czasu
6.7. Doświadczenie czasu a pamięć
6.8. Czas biologiczny w porządku społecznym
6.9. Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia
Prace zbiorowe
Monografie
Artykuły

Indeks pojęć