Tajemnicza przyczynowość

Tajemnicza przyczynowość

Filozofuj! 2019 nr 3 (27) online

W jednym z najbardziej intrygujących fragmentów Traktatu o naturze ludzkiej David Hume stwierdza, że podejmowanie problemów filozoficznych prowadzi często do pogrążenia się w najgłębszych ciemnościach. Choć ten mrok mogą rozproszyć rozrywki życia codziennego, pokroju gry w tryktraka i rozmów z przyjaciółmi, to przejmujące pytanie o przyczyny mojego własnego istnienia nie traci na znaczeniu i domaga się odpowiedzi. Być może podobne refleksje towarzyszyły Immanuelowi Kantowi, gdy wbijał do łuzy stołu bilardowego kolejną bilę i zastanawiał się, czy naprawdę jest tak, że to przyczynowość stanowi podstawowy mechanizm przebiegu tej gry. Dla obu myślicieli przyczynowość okazała się z pewnością wymagającym przeciwnikiem.

Choć wynik tego pojedynku nie jest jednoznaczny, to zainteresowanie nim nie słabnie. Filozofowie, by odwołać się do języka komentatorów meczów piłki nożnej, wciąż odnajdują w sobie „sportową złość” i atakują problem przyczynowości, który z perspektywy naszego codziennego doświadczenia można uznać za wręcz podstawowy. Jeśli miałoby się bowiem okazać, że nie rozumiemy, w jaki sposób przedmioty oddziałują na siebie, to należałoby wyciągnąć wniosek, że świat w jednym ze swoich najbardziej fundamentalnych aspektów jest dla nas głęboką ciemnością, a fakt, że po uderzeniu jednej bili druga zaczyna się poruszać, byłby zupełnie niezrozumiały.

W tym numerze staramy się dotrzeć do sedna sporu o przyczynowość, odwołując się nie tylko do historycznych dyskusji na ten temat, ale także nowszych rozwiązań i propozycji. Nasi autorzy udowadniają, że choć podejmowana przez nich problematyka jest skomplikowana, wielowątkowa i wymagająca, to można omówić ją w precyzyjny i czytelny sposób. W tekstach przewijają się pojęcia indeterminizmu, korelacji i przyczynowości umysłowej, zaś kontekstem rozważań jest nie tylko metafizyka i epistemologia, ale także filozofia nauki czy filozofia prawa.

Zapraszamy do lektury online – link na dole strony

Spis treści

Przyczynowość a indeterminizm > Tomasz Placek
„Czym są przyczyny i jak działają w fizycznym świecie?” – to jedno z ważniejszych pytań metafizyki. Aby ustalić terminologię, będę mówił o przyczynach, skutkach i relacjach między nimi, które nazywam „powodowaniem”. Aby dać przykład: wystrzelenie kuli armatniej jest przyczyną powstania w ziemi leja, a ten lej w ziemi jest skutkiem wystrzelenia kuli. Wystrzelenie kuli spowodowało wytworzenie leja w ziemi.

David Hume o naturze związków przyczynowych > Anna Tomaszewska
Co wiedza naukowa ma wspólnego z wiarą? Krytyka przyczynowości przeprowadzona w XVIII wieku przez Davida Hume’a prowadzi do wniosku, że między tymi dziedzinami nie ma istotnych różnic.

Czy piraci powodują globalne ocieplenie? > Zalán Gyenis
Budzący Niepokój Biznesmen radzi się swojego statystyka.

BNB: Często muszę latać, a bardzo obawiam się bomb. Jakie jest prawdopodobieństwo, że pasażer wniesie bombę na pokład?
S: Jak jeden do pięciu tysięcy.
BNB: Och, to zbyt wiele. Może mógłbym coś z tym zrobić?
S: Cóż, zawsze miej ze sobą w podróży bombę, ponieważ prawdopodobieństwo znajdowania się dwóch bomb na pokładzie jest o wiele mniejsze.

Fragment z klasyka

Kalendarium problemowe

Jak nie myśleć o przyczynowości > John D. Norton
Nauka upewnia nas w tym, że zmianami w świecie rządzą niezawodne i powtarzalne prawidłowości. Ciała spadają swobodnie, ciepło przepływa od miejsca gorącego do zimnego, a światło rozchodzi się z dużą prędkością po liniach prostych. To wszystko jest przedmiotem badania nauki: teorii grawitacji, termodynamiki i optyki. Te wszystkie fakty przedstawiają sens uporządkowanego połączenia przedmiotów w naszym świecie. Metafizycy jednak powiedzą, że odkryli głębszą prawdę na temat tego, jak rzeczy łączą się ze sobą.

Przyczyny celowe w fizyce > Tomasz Bigaj
Co to znaczy podać przyczynę dla jakiegoś zdarzenia? Pytanie to postawił sobie Arystoteles przed dwoma i pół tysiącami lat, a udzielona przez niego odpowiedź do dzisiaj intryguje.

Czy istnieje przyczynowość umysłowa? > Robert Poczobut
Przekonanie, że umysł ma zdolność przyczynowego oddziaływania na stany naszego ciała, stanowi główne założenie psychologii potocznej. Powstaje pytanie, czy założenie to jest prawdziwe. A jeśli tak, to na gruncie jakich teorii umysłu?

Wywiad
Istnieje wiele różnych pojęć przyczynowości > Wywiad z profesorem Christopherem Hitchcockiem, jednym z najważniejszych współczesnych filozofów nauki

Pierwsza Przyczyna > Jacek Wojtysiak
Zdarzenia lub rzeczy, z którymi mamy do czynienia, rozpatrujemy często w aspekcie związków przyczynowych. Zasadniczo jest tak, że dowolny element jakiegoś łańcucha przyczynowego jest zarazem przyczyną jednych przedmiotów, jak i skutkiem innych. Czy jednak istnieje byt, który jest przyczyną, nie będąc skutkiem? Taki byt filozofowie nazywają Pierwszą Przyczyną, spierając się o jego istnienie i naturę.

Narzędzia filozofa
Teoria argumentacji: #22. Sztuka kontrargumentacji (cz. 2) > Krzysztof A. Wieczorek
Eksperyment myślowy: „Gra w życie”, czyli o przyczynowości inaczej > Artur Szutta

Filozofia w literaturze
Iwan Fiodorowicz Karamazow i ciężar winy moralnego zaniechania > Natasza Szutta
Gawędy o języku: #9. Wystawmy sobie przedstawienie (ale bez wyobrażeń)! > Wojciech Żełaniec

Satyra
Hamlet, czyli o przyczynach niedziałania (praca pisana bez celu i przyczyny) > Piotr Bartula

Felietony
Natura czy wychowanie? > Jacek Jaśtal
Ćwiczenie logiczno-metodologiczne na temat pierwszej przyczyny > Adam Grobler

Filozoficzne zoo
Motyl Lorenza > Jakub Jernajczyk

Filozofia prawa
Prawne potyczki ze związkiem przyczynowym > Marta Soniewicka

Filozofia w szkole
Czy rządzi nami przypadek? > Dorota Monkiewicz-Cybulska

Dodatek maturalny

Lekcja filozofii
#8. Wywiad z Epikurem > Jacek Wojtysiak

Z półki filozofa…

Kobieta patrzy na Pietę > Jolanta Prochowicz

Filozofia w filmie
Czy przyszłość może wpływać na przeszłość? > Piotr Lipski

Filozofia z przymrużeniem oka

Wydawcą czasopisma jest

Kliknij, aby pobrać plik pdf numeru 3(27)/2019:

Zachęcamy do lektury!