Sekcja Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych
Polskiego Towarzystwa Filozoficznego

zaprasza na

XII Warsztaty Filozofii Przyrody

Dom Pracy Twórczej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

Kazimierz Dolny, 28 VI – 01 VII 2018

XII Warsztaty Filozofii Przyrody
Program i abstrakty wystąpień

[tabs]

[tab title=”Plakat do pobrania – zapowiedź”]

• plakat PDF
• plakat JPG
• plakat PNG

[/tab]

[tab title=”Program”]

Program

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”Czwartek, 28 czerwca” state=”closed”]

Czwartek, 28 czerwca

• 18.00 Kolacja
• 19.00 Rozpoczęcie Warsztatów
  • Zebranie Zarządu Sekcji Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych Polskiego Towarzystwa Filozoficznego

[/toggle]
[toggle title=”Piątek, 29 czerwca”]

Piątek, 29 czerwca

• 7.30 Msza święta dla chętnych
• 8.00-8.45 Śniadanie

I Sesja 9.00 

• Radosław Kazibut, Filozofia przyrody i przyrodoznawstwa Roberta Boyle’a
• Paulina Seidler, Przyczynowość, wyjaśnianie a przedmioty teoretyczne
• Jarosław Maciej Janowski, Filozofia przyrody w ujęciu trans-dyscyplinarnym
  • 10.30 Przerwa

II Sesja 11.00

• Alicja Kubica-Famielec, Nowe perspektywy dla problemu demarkacji w kontekście popularyzacji naukowych i działalności popularyzatorskonaśladowczej na przykładzie badań nad abiogenezą
• Kazimierz Jodkowski, Antyreligijny charakter Darwinowskiej teorii ewolucji
• Aleksander Rosół, Panenteizm – przestrzeń wypowiedzi teologicznych
• Piotr Bylica, Palenie czarownic a prawo moralne: C.S. Lewisa argument z moralności przeciw naturalizmowi            
  • 13.00 Obiad
  • Wspólna fotografia

III Sesja 15.00

• Sławomir Leciejewski, Geneza cyfrowej rewolucji cywilizacyjnej
• Michał Borek, Transhumanizm, a humanizm robotów. O próbie wyznaczenia granic
• Paweł Ciniewski, Całkowita automatyzacja nauk przyrodniczych – science czy fiction?          
• Anna Lemańska, Matematyka a przyroda
  • 17.00 Przerwa

17.30 Obrady poświęcone działalności Sekcji FP i NP PTF  (prowadzenie – Przewodniczący Sekcji)

1. sprawozdania naukowe przedstawicieli poszczególnych ośrodków;
2. informacja o planowanych spotkaniach naukowych (konferencje, itp.);
3. informacja o inicjatywach wydawniczych;
4. informacja o stanie filozofii przyrody i filozofii nauk przyrodniczych w ośrodkach, których przedstawiciele uczestniczą w Warsztatach;
5. inne sprawy dotyczące działalności Sekcji FP i NP PTF (m.in. strona internetowa);
6. Warsztaty sekcji FPiNP PTF w 2019 roku.
7. Sekretarz Sekcji: sprawozdanie „Działalność Sekcji Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych PTF w latach 2017-2018”
   • 19.00 Kolacja

20.00 Wieczorne rozmowy (przy dobrej pogodzie przy ognisku)

• Rozmowa o sytuacji środowiska filozofów przyrody i nauk przyrodniczych oraz o problemach związanych z dydaktyką w zakresie tych przedmiotów.

[/toggle]
[toggle title=”Sobota, 30 czerwca”]

Sobota, 30 czerwca

• 7.30 Msza święta dla chętnych
• 8.00 Śniadanie

IV Sesja 9.00

• Piotr-Paweł Repczyński, (Nie)stałe fizyczne, czyli o liczbach, które nie kryją tajemnic wszechświata
•  Jan Czerniawski, Splątanie kwantowe – najbardziej perfidne kłamstwo natury?
• Henryk Drozdowski, Kosmologia w poszukiwaniu Pierwszej Przyczyny
  • 10.30 Przerwa kawowa

V Sesja 11.00

• Paweł Zeidler, Filozoficzne aspekty ewolucji pojęcia 'wiązanie chemiczne’
• Zenon Roskal, Czy istnieją śmiałe hipotezy w badaniach planetoid?
• Jan Tarnas, Nowa perspektywa metodologiczna w badaniach przyrodniczych na przykładzie ontologii stosowanej Barry’ego Smitha
• Paweł Kawalec, Ewolucja rutyn badawczych
  • 13.00 Obiad
  • Wspólna fotografia

VI Sesja 15.00

• Stanisław Jaromi, Filozoficzne inspiracje w dokumentach Papieża Franciszka            
• Piotr Gradziński, Filozofia ekologiczna a sumienie kształtujące architekturę
• Piotr Przybył, Irracjonalność w nauce?
  • 16.30 Przerwa

17.00 Sesja ogólna: Oczami uczestników Warsztatów

• Najważniejsze w ubiegłym roku wydarzenia naukowe (w sensie science, filozofia nauki, neurobiologia, nowe książki etc.), doniosłe z filozoficznoprzyrodniczego punktu widzenia.
• 18.30 Msza niedzielna (dla chętnych)
• 19.00 Grill

[/toggle]
[toggle title=”Niedziela, 1 lipca”]

Niedziela, 1 lipca

• Śniadanie –  8.00

[/toggle]
[/accordion]

[/tab]

[tab title=”Abstrakty wystąpień”]

Abstrakty wystąpień

(w kolejności wygłaszania referatu)

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”Filozofia przyrody i przyrodoznawstwa Roberta Boyle’a” state=”closed”]

Filozofia przyrody i przyrodoznawstwa Roberta Boyle’a

Radosław Kazibut, dr
Zakład Filozofii Techniki i Rozwoju Cywilizacji
Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych
Uniwersytet im. Adama Mickiwicza w Poznaniu

Robert Boyle (1627-1691) był jednym z pierwszych filozofów przyrody, który swoją filozoficzną refleksję nad przyrodą uprawiał na podstawie ustaleń dokonanych w badaniach eksperymentalnych. Filozofia przyrody Boyle’a miała wpływ na rozwój nowożytnego paradygmatu poznania naukowego. Poglądy autora Sceptical Chymist na temat przyrody można określić jako system filozoficzno-przyrodoznawczych przekonań, które stanowił pozanaukowy fundament prowadzonej przez niego działalności badawczej.

[/toggle]
[toggle title=” Przyczynowość, wyjaśnianie a przedmioty teoretyczne”]

Przyczynowość, wyjaśnianie a przedmioty teoretyczne

Paulina Seidler, mgr
Katedra Filozofii Nauki
Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii
Uniwersytet Warszawski

Spór o naukowy realizm niemalże na każdej swej płaszczyźnie dotyczy przedmiotów teoretycznych. Niestety, każde ze stanowisk przedstawia owe przedmioty inaczej. W literaturze przedmiotu można znaleźć zaledwie kilka definicji przedmiotów teoretycznych podanych wprost. Można, co prawda, wyłuszczyć kilka sposobów rozumienia przedmiotu teoretycznego na podstawie pism naukowych realistów i ich przeciwników. Wydaje się jednak oczywistym, że wszelkie stanowiska w sporze o realizm naukowy (w tym stanowiska antyrealistyczne) powinny posługiwać się jedną definicją przedmiotu teoretycznego. Można także przypuszczać, że brak definicji przedmiotu teoretycznego jest jednym ze źródeł nieporozumień w dyskusjach dotyczących realizmu. Stworzenie dobrej definicji powinno pozwolić na toczenie sporu o realizm i ocenę wysuwanych przez obie strony argumentów w sposób bardziej efektywny. Definicja przedmiotu teoretycznego powinna być jak najbardziej neutralna wobec wszelkiego rodzaju stanowisk. Nie powinna zakładać odpowiedzi na żadne z pytań debaty nad realizmem. Zwłaszcza nie powinna rozstrzygać czy terminy teoretyczne mają odniesienie przedmiotowe. Powinna natomiast obejmować różne odmiany przedmiotów teoretycznych należące do wszelkiego rodzaju przedmiotów nauki, takie jak: mikro, makro i megaskopowe, obserwowalne i nieobserwowalne, powszechnie akceptowane i odrzucone z nauki. W moim referacie zaproponuje właśnie taką definicję. Definicja z eksplanacji prezentuje próbę ujęcia istoty przedmiotów teoretycznych oraz tego, co wspólne w rozumieniu pojęcia „przedmiotu teoretycznego” prezentowanym przez filozofów biorących udział w debacie nad realizmem. W rozumieniu przedmiotów teoretycznych prezentowanym przez uczestników sporu najczęściej jest mowa o ich eksplanacyjnej i przyczynowej roli w teoriach naukowych. W referacie omówię pokrótce, jak przedmioty teoretyczne mają się do kwestii wyjaśniania i przyczynowości.

[/toggle]
[toggle title=” Filozofia przyrody w ujęciu trans-dyscyplinarnym”]

Filozofia przyrody w ujęciu trans-dyscyplinarnym

Jarosław Maciej Janowski, dr
Instytut Filozofii i Socjologii
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej

W swoim wystąpieniu przybliżę koncepcję projektu badawczego, którego przedmiotem chciałbym uczynić meta-teoretyczne rozważania dotyczące sposobu uprawiania filozofii przyrody jako swoistej trans-dyscypliny. Wszechobecna specjalizacja króluje dziś zarówno w naukach przyrodniczych, jak i w humanistyce. Przez to bardziej pogłębiona refleksja nad całą otaczającą nas rzeczywistością wydaje się być mocno utrudniona. Co więcej, część problemów, przed jakimi stają naukowcy i filozofowie (np. problematyka związana z czasem – w wystąpieniu skupię się na jednym wybranym problemie), ujawnia swój trans-dyscyplinarny charakter. W związku z powyższym, a także wobec prób tworzenia, w innych dyscyplinach filozofii oraz w naukach empirycznych, inter-, multi- czy też trans-dyscyplinarnych programów badawczych, warto rozważyć możliwość skorzystania z tych metod również w filozofii przyrody. Przedmiotem mojego zainteresowania będzie w szczególności zagadnienie trans-dyscyplinarności.

[/toggle]
[toggle title=” Nowe perspektywy dla problemu demarkacji w kontekście popularyzacji naukowych i działalności popularyzatorskonaśladowczej na przykładzie badań nad abiogenezą”]

Nowe perspektywy dla problemu demarkacji w kontekście popularyzacji naukowych i działalności popularyzatorskonaśladowczej na przykładzie badań nad abiogenezą

Alicja Kubica-Famielec, mgr
Instytut Filozofii i Socjologii
Wydział Humanistyczny Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Wystąpienie przygotowano w oparciu o pracę nad artykułem dotyczącym problemu pseudonauk oraz wywiady przeprowadzone z uczonymi Caltech-u, w tym znawcami zagadnień Origins of Life. Przedstawiona zostaje propozycja spojrzenia na zagadnienie kryteriów demarkacji z perspektywy laika. Powodem są m.in. wstępne analizy literatury popularyzatorskiej i pseudopopularyzatorskiej oraz publikacji naukowych w zakresie badań nad początkami życia na Ziemi oraz prac filozoficznych obejmujących zagadnienie rozróżnienia nauki od pseudonauki. Istotnym dla rozważań jest stosunek uczonych, pseudouczonych i filozofów do podstawowego dla kwestii demarkacji odróżnienia naturalizmów: metodologicznego oraz metafizycznego. Wskazuje się na próby podważenia naturalizmu metodologicznego jako jednego z kryteriów naukowości. Przeprowadzone wywiady ukazują nieznajomość tego rozróżnienia w środowisku aktywnych badaczy. Równocześnie dostrzec można nieprzypadkowość podobieństw wytworów popularyzujących wiedzę i naukonaśladowczych. Problem demarkacji przeniesiony na grunt badań nad popularyzacją wiedzy zyskuje nowe perspektywy badawcze. Spór o naukowość, dotychczas ujmowany z punktu widzenia uczonych, choć doniosły filozoficznie, nie zaspokaja potrzeb poznawczych ani społecznych. Uczeni bowiem zdolni są rozróżniać wytwory naukowe od nienaukowych drogą wyczucia. Sposobności tej natomiast brakuje wielu osobom spoza kręgu naukowców. Obiecującymi są więc między innymi badania ograniczeń popularyzacji naukowych. Bariery te otwierają drogę do pozornej polemiki pseudoucznych, a w rzeczy samej do tworzenia popularyzatorskonasladowczej retoryki.

[/toggle]
[toggle title=” Antyreligijny charakter Darwinowskiej teorii ewolucji”]

Antyreligijny charakter Darwinowskiej teorii ewolucji

Kazimierz Jodkowski, prof. dr hab.
Instytut Filozofii, Wydział Filozoficzny
Uniwersytet Zielonogórski

Przedmiotem wystąpienia jest ustalenie faktu, a nie jego ocena.

[/toggle]
[toggle title=” Panenteizm – przestrzeń wypowiedzi teologicznych”]

Panenteizm – przestrzeń wypowiedzi teologicznych

Aleksander Rosół, mgr
Katedra Filozofia Przyrody
Wydział Filozoficzny
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Cz. 1 – historyczne przedstawienie ujęcia relacji Bóg – świat (monoteizm Żydów, świat filozofii greckiej, chrześcijaństwo, czasy współczesne); cz. 2 – analiza pojęć: teizm, panteizm, deizm, ateizm, panenteizm; cz. 3 – propozycja panenteizmu jako wizji spójnej ze współczesnymi naukami przyrodniczymi; cz. 4 – omówienie z perspektywy panenteistycznej trzech tematów teologicznych (jeśli czas pozwoli): działanie Boga, teodycea, świat jako sakrament.

[/toggle]
[toggle title=” Palenie czarownic a prawo moralne: C.S. Lewisa argument z moralności przeciw naturalizmowi”]

Palenie czarownic a prawo moralne: C.S. Lewisa argument z moralności przeciw naturalizmowi

Piotr Bylica, dr hab., prof. nadzw.
Zakład Logiki i Metodologii Nauk
Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny
Uniwersytet Zielonogórski

C. S. Lewis dążył do wykazania racjonalności religii i twierdził, że lepsze argumenty przemawiają na rzecz religijnej (teistycznej) a nie naturalistycznej wizji świata. W swym argumencie z moralności Lewis starał się wykazać, że ludzie, w tym subiektywiści moralni kierują się uniwersalnym i niezmiennym prawem moralnym i że prawo to istnieje obiektywnie w tym samym sensie, w jakim mówi się o obiektywności praw przyrody. Odwołując się do tych własności prawa moralnego argumentował, na przykład, że zaprzestanie palenia czarownic nie jest ilustracją zmiany moralności, a jedynie zmiany przekonań co do faktów. Gdyby założyć, że istnieją osoby, które zaprzedały się diabłu i na różne podstępne, przeraźliwe sposoby szkodzą innym ludziom, w tym całym społecznościom, to kara śmierci byłaby jedynie wyrazem realizacji stałych zasad moralnych. Różnica między prawami przyrody a regułami moralności polega na tym, że byty podlegające prawom przyrody nie mogą tych praw łamać, natomiast człowiek niemal nieustannie przekracza reguły moralne, które go obowiązują. Na podstawie tych ustaleń Lewis stwierdzał, że skoro obiektywnie istnieje uniwersalne prawo moralne, to byt będący podstawą wszechświata, w którym istnieje takie prawo, zainteresowany jest właściwym postępowaniem. Pogląd o istnieniu takiej istoty ma charakter religijny i jest niezgodny z naturalizmem. Argumentacja Lewisa spotkała się z krytyką, w której zarzucano mu zbytnie uproszczenia w rozumieniu koncepcji subiektywistycznych oraz formalne błędy logiczne. W wystąpieniu stanowisko Lewisa oraz jego krytyka zostaną przedstawione bardziej szczegółowo. Zwrócona też zostanie uwaga na to, że ewentualna niesłuszność antynaturalistycznych wniosków Lewisa wzmacnia przesłanki na rzecz takiej filozofii przyrody, w której uzasadniony jest sprzeciw wobec zarówno zabijania czarownic, jak i doszukiwania się specjalnego działania jakichkolwiek nadnaturalnych czynników w świecie.

[/toggle]
[toggle title=” Geneza cyfrowej rewolucji cywilizacyjnej”]

Geneza cyfrowej rewolucji cywilizacyjnej

Sławomir Leciejewski, dr hab., prof. nadzw.
Zakład Filozofii Techniki i Rozwoju Cywilizacji
Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Od ukazania się klasycznego już dzisiaj dzieła Struktura rewolucji naukowych Thomasa S. Kuhna w ramach filozofii nauki prowadzi się różnorodne polemiki na temat rodzajów i kryteriów rewolucji naukowych. Dyskusje te zostały także przeniesione z dziedziny nauk empirycznych na teren nauk społecznych i humanistycznych. W kategoriach rewolucyjnych próbuje się bowiem opisywać zmiany społeczne zachodzące pod koniec XX wieku spowodowane, na przykład, pojawieniem się na szerszą skalę technologii cyfrowych (głównie komputerów). Wydaje się jednak, że dyskutowana i opisywana na wiele sposobów cyfrowa rewolucja cywilizacyjna z końca XX i początku XXI wieku zbanalizowała rewolucję w nauce, jaka dokonała się w niej za sprawą komputerów. Powstanie słynnego kalkulatora elektronicznego ogólnego użytku, ENIAC’a, było przecież konsekwencją zapotrzebowania militarno-naukowego dotyczącego obliczeń balistycznych, symulacji reakcji łańcuchowych, projektowania tuneli aerodynamicznych oraz badania promieniowania kosmicznego itp. Powstanie Internetu było również konsekwencją militarno-naukowych inspiracji (Advanced Research Project Agency zainicjowała powstanie pierwszej sieci ARPANET, która połączyła ze sobą cztery ośrodki naukowe realizujące badania wojskowe w Stanach Zjednoczonych: Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles i Santa Barbara, Uniwersytet Utah w Salt Lake City oraz Uniwersytet Stanforda w Menlo Park). Pojawienie się technologii WWW, która pod koniec XX wieku zrewolucjonizowała i zwirtualizowała relacje społeczne, było już tylko wynikiem potrzeb naukowych (naukowcy z CERN stworzyli projekt sieci dokumentów hipertekstowych, o nazwie World Wide Web). Inspiracją powstania tego rozwiązania było ułatwienie wyszukiwania odnośników w tekstach naukowych (kliknięcie w odsyłacz w danym tekście naukowym umożliwiało automatyczne przechodzenie do cytowanego dokumentu). Może zatem cyfrowa rewolucja cywilizacyjna jest raczej konsekwencją cyfrowej rewolucji w nauce? W swoim referacie będę bronił pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie, posiłkując się analizami wybranych przykładów z historii informatyki.

[/toggle]
[toggle title=” Transhumanizm, a humanizm robotów. O próbie wyznaczenia granic”]

Transhumanizm, a humanizm robotów. O próbie wyznaczenia granic

Michał Borek, mgr
Katedra Filozofii Przyrody
Wydział Filozoficzny
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

W dzisiejszych czasach niezwykle silnie rozwijającym się trendem w robotyce jest humanizacja. Humanoidy coraz wierniej odwzorowują rozwiązania typowe dla ludzkiego ciała oraz zyskują coraz większą sprawność i precyzję działania. Nowe typy uczenia maszynowego i przyswojenie algebry rozmytej spowodowały skokowy rozwój na płaszczyźnie upodabniania robotów do ludzi. Jesteśmy obecnie na poziomie prostej sztucznej inteligencji (bazującej na deep learning). Przewidywanym kolejnym etapem będzie ogólna sztuczna inteligencja (bazująca na reinforcement learningu), a kolejnym super sztuczna inteligencja. W procesie humanizacji robotów zaskakujące osiągnięcia uzyskujemy również na płaszczyźnie materiałowej. Wartym przedstawienia jest tutaj projekt Oscar. Jest to „organizm” utworzony z komórek człowieka, ale zaprojektowany i sterowany elektronicznie. Niezwykłą cechą tego tworu, jest jego modułowość. Kolejne jego elementy mogą być łatwo zczepiane i rozszczepiane, a całość sterowana jest procesorem, pełniącym rolę mózgu. Galopujący rozwój technologii wymusza również przyspieszenie rozwoju człowieka. Ewolucyjny rozwój intelektu i fizyczności, został mocno przekierowany w stronę tego pierwszego, a i tak wydaje się niewystarczający. Technika zaczyna powoli zastępować klasyczny rozwój ewolucyjny, czy dobór naturalny. Największym osiągnięciem ubiegłego roku na płaszczyźnie genetycznej był Crispr – system umożliwiający nam dokonywanie bardzo precyzyjnych modyfikacji genomu. W kwestii ulepszania i technizacji ludzkiego ciała nie bez znaczenia jest również silnie rozwijająca się protetyka, coraz śmielej korzystająca z dokonań nauki. Prowadzone analizy pokazują, że przy obecnym rozwoju technologii superinteligencja osiągnie zdolności ludzkiego mózgu za ponad 50 lat. Zważając na dynamikę jej rozwoju, zacznie bardzo szybko przewyższać nasze możliwości. To otwiera wiele możliwości, ale jest i źródłem wielu niepokoi i zagrożeń. Ciekawy jest również fakt, czy będzie możliwe uzyskanie jednego punktu docelowego, będącego jednocześnie wynikiem ulepszania i coraz śmielszej ingerencji techniki w człowieka, a z drugiej strony coraz doskonalszej humanizacji robotyki.

[/toggle]
[toggle title=” Całkowita automatyzacja nauk przyrodniczych – science czy fiction?”]

Całkowita automatyzacja nauk przyrodniczych – science czy fiction?

Paweł Ciniewski, mgr
Zakład Filozofii Techniki i Rozwoju Cywilizacji
Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Automatyzacja w nauce jest dziś zjawiskiem na tyle powszechnym, że trudno wyobrazić sobie naukowca bez zaawansowanych komputerów i baz danych, które umożliwiają mu pracę. W rzeczy samej, poza ludzkimi zdolnościami jest możliwość wykonania skomplikowanych eksperymentów na poziomie subatomowym, nie mówiąc już o zbieraniu i analizie danych generowanych przez takie eksperymenty. Przykłady robotów wykonujących coraz bardziej skomplikowane czynności laboratoryjno-teoretyczne (jak choćby roboty Adam i Eve skonstruowane przez ekipy Rossa Kinga i Kevina Williamsa) skłaniają do zadania pytania o granicę automatyzacji nauki. Kolejne próby automatyzacji (jak choćby wymienione wcześniej Kinga i Williamsa) przyodziewane są w śmiałe konkluzje o tym, jakoby kwestią czasu była całkowita automatyzacja nauki – od pracy teoretycznej do badań eksperymentalnych i ich analizy. W niniejszym wystąpieniu skupię się przede wszystkim na przedstawieniu kilku ciekawych prób zautomatyzowania pracy naukowca oraz problemów i pytań związanych z ewentualną pełną automatyzacją nauki, przy czym ograniczę się wyłącznie do nauk przyrodniczych. Najważniejsze zagadnienia, jakie pragnę poruszyć, to: a) Co dotąd udało się zautomatyzować w zakresie nauk przyrodniczych? b) Jakich czynności na chwilę obecną nie można zautomatyzować? c) Czy te czynności są teoretycznie automatyzowalne? d) Jakie problemy natury filozoficznej wynikają z ewentualnej automatyzacji nauki?

[/toggle]

[toggle title=” Matematyka a przyroda”]

Matematyka a przyroda

Anna Lemańska, prof. dr hab.
Katedra Filozofii Przyrody
Instytut Filozofii, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

W wystąpieniu nawiązuję do swego referatu wygłoszonego w Wiśle na Zjeździe Filozoficznym i artykułu: Matematyczność czy matematyzowalność przyrody („Studia Philosophiae Christianae” 49(2013)3). Argumentowałam wtedy, że jedno z wyjaśnień skuteczności matematyki w naukach przyrodniczych, jakim jest matematyczność przyrody, jest założeniem ontologicznym mającym głębokie konsekwencje dotyczące struktury przyrody. Teraz chcę rozważyć alternatywne wyjaśnienie: przyroda jest opisywalna za pomocą matematyki, gdyż matematyka powstała właśnie w tym celu.

[/toggle]
[toggle title=”(Nie)stałe fizyczne, czyli o liczbach, które nie kryją tajemnic Wszechświata”]

(Nie)stałe fizyczne, czyli o liczbach, które nie kryją tajemnic Wszechświata

Piotr-Paweł Repczyński, dr
Zakład Filozofii Nauki
Instytut Badań Interdyscyplinarnych w Poznaniu

Stałe fizyczne, które zrobiły karierę jako antropocentryczne/antropiczne, w nowym ujęciu – obojętne wobec człowieka, życia i zmienności – zdają się na tyle małe, że zawsze poza zasięgiem narzędzi pomiarowych na tyle precyzyjnych, żeby zauważyć jednak drobne (dyskretne, bardzo niewielkie) wahania ich wartości. Może jeśli uda się zejść poniżej wielkości elektronu na tyle znacząco (o rzędy wielkości), stanie się wyraźne i zauważalne, że są różnice pomiędzy np. elektronami, które w skali człowieka są nieistotne. Podobnie jak z odpowiedniej perspektywy człowiek nie różni się od człowieka (przeważnie ma dwie ręce i dwie nogi), tak i elektrony nie różnią się od siebie. Ale gdy porównać z większą dokładnością ludzi, przekonujemy się szybko o dzielących ich różnicach. Podobnie znajdziemy odmienności pomiędzy elektronami, jeśli zejdziemy poniżej poziomu ich wielkości. Indywidualizm/indywidualność cząstek elementarnych stanie się oczywista. A w ślad za tym podczas pomiarów dokonywanych na poziomie subatomowym stwierdzimy, że dla przykładu, stosunek masy elektronu do masy protonu jest zależny każdorazowo od doboru konkretnych cząstek elementarnych. Ponadto może się okazać, iż masa cząstek zmienia się w czasie.

Podejście do stałych natury czasami przypomina nabożny stosunek do liczb pitagorejczyków lub numerologów. Szczególnie trzeba przyjrzeć się stałym uniwersalnym. Fundamentalnymi stałymi są tylko wielkości bezwymiarowe (bez jednostek), takie jak stała struktury subtelnej α≃1/137.036. W teorii zjawisk elektromagnetycznych (elektrodynamice klasycznej i kwantowej) przyjmuje się założenie, że wielkość ta nie zmienia się w czasie. Lecz czy tak jest na pewno? Być może nie zauważamy, że „stałe” przyrody zmieniają swe wartości? Jeśli zaobserwujemy zjawiska sprzeczne z dotychczasowymi pomiarami, będziemy musieli stworzyć nową teorię, a stałe pozbawić ich wyróżnionej, uprzywilejowanej pozycji. Dopóki ich nie obserwujemy, przyjmujemy teorię możliwie najprostszą, w której α nie zależy od czasu. Publikowane w ostatnich latach przez znanych astronomów i astrofizyków artykuły, zawierają poparte obserwacjami śmiałe twierdzenia, że linie widmowe z odległych obiektów mają własności sprzeczne z założeniem o stałości α zarówno w czasie, jak i w przestrzeni (dostrzeżono zależność od kierunku). Ich wnioski są jednak kontestowane przez innych naukowców, którzy zarzucają im zbyt optymistyczne szacowanie błędów systematycznych oraz ignorowanie innych niż zmienność α wyjaśnień przeprowadzonych obserwacji.

[/toggle]
[toggle title=” Splątanie kwantowe – najbardziej perfidne kłamstwo natury?”]

Splątanie kwantowe – najbardziej perfidne kłamstwo natury?

Jan Czerniawski, dr hab.
Zakład Filozofii Nauk Przyrodniczych
Wydział Filozoficzny
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Splątanie kwantowe, najbardziej zdumiewające zjawisko kwantowe, polegać ma na natychmiastowym „czuciu na odległość” przez jeden z obiektów pierwotnie połączonych stanu drugiego po ich rozdzieleniu i oddaleniu od siebie. To powiązanie jednak nie jest obserwowalne bezpośrednio, lecz świadczyć o nim mają specyficzne korelacje statystyczne między wynikami niezależnych pomiarów na takich parach obiektów. Można więc zastanawiać się, czy nie jest ono tylko pozorem, co miałoby miejsce, gdyby te korelacje miały inny powód. Za jego realnością przemawia jednak twierdzenie Bella, więc rozważanie takiej możliwości wymagałoby podważenia dowodu tego twierdzenia. Zadanie to okazuje się skrajnie trudne, ale nie całkowicie beznadziejne.

[/toggle]
[toggle title=” Kosmologia w poszukiwaniu Pierwszej Przyczyny”]

Kosmologia w poszukiwaniu Pierwszej Przyczyny

Henryk Drozdowski, prof. dr hab.
Katedra Fizyki Dielektryków
Wydział Fizyki
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Na wstępie omówię stan badań kosmologii obserwacyjnej. Następnie wskażę na granice poznania współczesnej fizyki. Wreszcie spróbuję odpowiedzieć na fundamentalne pytanie nauki: „Skoro Kosmos istnieje, to skąd się wziął?”

[/toggle]
[toggle title=” Filozoficzne aspekty ewolucji pojęcia „wiązanie chemiczne””]

Filozoficzne aspekty ewolucji pojęcia „wiązanie chemiczne”

Paweł Zeidler, prof. dr hab.
Zakład Logiki i Metodologii Nauk
Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Pojęcie wiązania chemicznego jest jednym z kilku pojęć chemii, które są konstytutywne dla tej nauki. Można wskazać na filozoficzne przesłanki, które uzasadniają uznanie tego pojęcia za metaforę. Celem referatu jest przedstawienie podstawowych problemów, na jakie napotyka próba rekonstrukcji ewolucji pojęcia „wiązanie chemiczne” pod postacią metaforycznego programu badawczego. Rekonstrukcja zostanie przeprowadzona zgodnie ze zmodyfikowaną koncepcją metaforycznych programów badawczych Johna Stylesa. Kluczowa teza referatu głosi, że metaforyczny proces ewolucji pojęcia „wiązanie chemiczne” nie doprowadził do literalnej interpretacji tego pojęcia. W ramach realizacji podstawowego celu referatu zaproponuję również ujęcie historycznego sporu o interpretację poznawczą wiązań zdelokalizowanych i teorii rezonansu chemicznego z perspektywy koncepcji Epistemicznych Układów Odniesienia Kazimierza Jodkowskiego. Przedyskutuję zatem problem postawiony przez pytanie: czy koncepcja rezonansu chemicznego, w ramach której postuluje się struktury rezonansowe i wiązania zdelokalizowane, spełnia warunek naturalistycznego wyjaśniania faktów empirycznych?

[/toggle]
[toggle title=”Czy istnieją śmiałe hipotezy w badaniach planetoid?”]

Czy istnieją śmiałe hipotezy w badaniach planetoid?

Zenon Roskal, prof. dr hab.
Katedra Filozofii Przyrody
Instytut Filozofii, Wydział Filozofii
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

W XX wiecznej filozofii nauki był dyskutowany problemem wartości poznawczych hipotez badawczych. Na kanwie tych dyskusji Karl Popper (1902-1994) wysunął koncepcję tzw. śmiałej hipotezy (bold hypothesis). Według Poppera ten rodzaj hipotez charakteryzuje się tym, że 1) ma bogatą treść empiryczną, co wyraża się dużą mocą heurystyczną, prognostyczną i wyjaśniającą, ale także związane jest z prostotą hipotezy, przede wszystkim jednak śmiała hipoteza 2) spełnia warunek względnego sukcesu empirycznego. W referacie omawiam jedną z hipotez wysuniętych w drugiej połowie XX wieku na gruncie astronomii planetarnej, która postulowała, że księżyce planetoid są powszechne w Układzie Słonecznym. Twierdzę, że w badaniach planetoid istnieją śmiałe hipotezy, a jedną z nich jest hipoteza o istnieniu naturalnych satelitów planetoid.

[/toggle]
[toggle title=” Nowa perspektywa metodologiczna w badaniach przyrodniczych na przykładzie ontologii stosowanej Barry’ego Smitha”]

Nowa perspektywa metodologiczna w badaniach przyrodniczych na przykładzie ontologii stosowanej Barry’ego Smitha

Jan Tarnas, lic.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie

Ontologia jest dyscypliną filozoficzną stawiającą sobie za cel zrozumienie struktury rzeczywistości poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak rzeczy istniejące w świecie dzielą się na kategorie i w jakich relacjach owe kategorie ze sobą pozostają. Ontologia stosowana w ujęciu Barry’ego Smitha i stojący u jej podstaw realizm ontologiczny, zyskuje nieustannie na popularności w środowisku naukowym, szczególnie pośród badaczy z dziedzin biologicznych i biomedycznych. Niniejsze wystąpienie ma na celu: 1. udzielenie odpowiedzi na pytanie, czym jest ontologia stosowana w ujęciu Barry’ego Smitha i jakie są jej główne założenia; 2. pokazania jej zastosowania na konkretnych przykładach w naukach przyrodniczych; 3. omówienia perspektyw metodologicznych z tego wynikających.

[/toggle]
[toggle title=” Ewolucja rutyn badawczych”]

Ewolucja rutyn badawczych

Paweł Kawalec, dr hab., prof. nadzw.
Katedra Teorii Poznania
Wydział Filozofii
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Definiuję pojęcie rutyny badawczej oraz charakteryzuję jej ewolucyjny model, łączący aspekt dynamiki poznawczej i instytucjonalnej. Ich wzajemną zależność ilustruję posługując się przykładem przełomowego odkrycia mikroRNA oraz badań i profilaktyki cholery w XIX w.

[/toggle]
[toggle title=” Filozoficzne inspiracje w dokumentach Papieża Franciszka”]

Filozoficzne inspiracje w dokumentach Papieża Franciszka

Stanisław Jaromi, dr
WSD Franciszkanów

Mija 20 lat od najbardziej filozoficznego dokumentu Kościoła w okresie posoborowym, encykliki Fides et Ratio podpisanej przez Jana Pawła II 14.09.1998. Przywołując ów żywo kiedyś dyskutowany w naszych środowiskach dokument, chcę postawić kilka pytań: jak wygląda projekt Fides et Ratio w czasach pontyfikatu papieża Franciszka? Czy główne dokumenty jego 5-letniego pontyfikatu niosą treści interesujące filozofów, oraz jakie są ich filozoficzne inspiracje?

[/toggle]
[toggle title=” Filozofia ekologiczna a sumienie kształtujące architekturę”]

Filozofia ekologiczna a sumienie kształtujące architekturę

Piotr Gradziński, mgr inż. arch.
Doktorant: Instytut Filozofii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Szczeciński
Asystent-doktorant: Katedra Mieszkalnictwa i Podstaw Techniczno- Ekologicznych Architektury
Wydział Budownictwa i Architektury, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Celem referatu jest przedstawienie założeń rozprawy doktorskiej poświęconej relacji między filozofią ekologiczną a sumieniem kształtującym architekturę przyszłości. Dyskurs wskazuje na głębokie zastanowienie nad sumieniem projektanta lub architekta w tworzeniu sztucznego środowiska do życia człowieka będącego nierozerwalną częścią ekosystemu. Wskazuje się zmianę paradygmatu kreacji architektonicznej, za którą przemawia ekologia i filozofia przyrody. Holistyczny model stanu rzeczy, jakim jest dobro wszystkich istot na Ziemi, określa horyzont – wydawać by się mogło – podejmowanych etycznych decyzji i ich późniejszych konsekwencji zdarzeń, jakie odpowiadają za kondycję życia w ‘statku kosmicznym’. Zwraca się uwagę na holistycznie świadomą, etyczną, patocentryczną kwestię sumienia ‘architektury’ w obrazie kreacji projektowej i miejsca ‘domu’ człowieka w świetle dwóch skrajnych modeli dla jego przyszłości: Gai i Medei.

[/toggle]
[toggle title=” Irracjonalność w nauce?”]

Irracjonalność w nauce?

Piotr Przybył, mgr
Katedra Filozofii Przyrody
Wydział Filozoficzny
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Pytanie tytułowe wydaje się być oksymoronem, gdyż nauka wydaje się być racjonalna par excellence. Niemniej jednak teza w nim zawarta nie jest oryginalna i powtarza się w filozofii nauki i filozofii przyrody. Michał Heller twierdzi, na przykład, że to, co nazywamy „naukowym obrazem świata” zawiera w sobie wiele elementów spoza nauki, niekoniecznie racjonalnych. Ponadto współcześnie zauważa się coraz więcej wpływów irracjonalności na naszą rzeczywistość. Celem wystąpienia będzie wskazanie takich elementów w kontekście wybranych dyscyplin przyrodoznawstwa i innych oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy te czynniki rzeczywiście wpływają na sam sposób uprawiania nauki i jej rezultaty.

[/toggle]

[/accordion]

[/tab]
[tab title=”Jak dojechać?”]

• Czy warto przyjechać do Kazimierza Dolnego?
• Jak dojechać?

Kazimierz Dolny

[/tab]
[/tabs]